ABD Başkanı Donald Trump, 9 Temmuz’da Gabon, Gine-Bissau, Liberya, Moritanya ve Senegal liderleriyle Beyaz Saray’da gerçekleştirdiği üç günlük mini zirveyi, seçkin konuklarına özenle hazırlanmış bir kamuoyu aşağılaması yaşatarak açtı. Plan bu değildi, ya da en azından halkın görmesi beklenen kısım bu değildi.
Beyaz Saray’dan bir yetkili 3 Temmuz’da yaptığı açıklamada: “Başkan Trump, Afrika ülkelerinin hem Amerikan halkına hem de Afrikalı ortaklarımıza fayda sağlayan inanılmaz ticari fırsatlar sunduğuna inanıyor” ifadesini kullandı.
İster tesadüf eseri, ister hesaplanmış bir plan olsun, toplantı Trump yönetiminin ticaret savaşını tırmandırdığı ve Libya ve Cezayir gibi Kuzey Afrika ülkeleri de dahil olmak üzere sekiz ülkeye yeni gümrük vergileri uyguladığı gün gerçekleşti. Bu çarpıcı bir tezat oluşturuyordu. Trump, “Afrika ile bağları güçlendirdiğini” iddia ederken bile, yönetimi Afrika ülkelerini cezalandırıyordu. Görüntüler, ortaklığın koşullu ve çoğu zaman cezadan ayırt edilemediği Trump’ın Afrika politikasının tutarsızlığını veya belki de dürüstlüğünü ortaya koyuyordu.
ZİRVE TRUMP’IN YÖNETTİĞİ BİR KUKLA GÖSTERİSİNE DÖNDÜ
Trump, zirveyi dört dakikalık bir konuşmayla açtı ve davet edilen beş liderin tüm Afrika kıtasını temsil ettiğini iddia etti. Ülkelerinin ABD-Afrika ticaret rakamlarına neredeyse hiç yansımaması bir yana; önemli olan topraklarının altında gömülü altın, petrol ve minerallerdi. Trump, “bu büyük liderlere… hepsi çok değerli topraklara, harika minerallere, büyük petrol yataklarına ve harika insanlara sahip, çok canlı yerlerden geliyorlar” diyerek teşekkür etti. Daha sonra ABD’nin “Yardımdan ticarete geçtiğini” duyurdu çünkü “bu, birlikte yapabileceğimiz her şeyden çok daha etkili, sürdürülebilir ve faydalı olacak.” sözlerine yer verdi
İşte o anda, diplomasi yanılsaması çöktü ve toplantının gerçek mahiyeti ortaya çıktı. Trump, devlet adamından şovmenliğe geçti; artık sadece ev sahipliği yapmıyor, kontrolü de ele geçiriyordu. Zirve, Afrika’nın egemen uluslardan oluşan bir kıta olarak değil, kameralar önünde performans sergileyen itaatkâr liderlerin önderliğinde, zengin kaynaklarla dolu bir alan olarak sunulduğu, utanç verici bir gösteriye dönüştü. Bu bir diyalog değil, bir egemenlik gösterisiydi. Trump’ın sahneyi yazdığı ve Afrikalı devlet başkanlarının ikincil rollerde yer aldığı, sahnelenmiş bir prodüksiyondu.
Trump, etkinliği bir kukla ustası gibi yöneterek, her Afrikalı konuğun kendi rolünü oynamasını ve olumlu yanıt vermesini sağlayarak, toplantıyı yönetti. Onları, koreografisi yapılmış bir saygı gösterisine dönüşen “medyaya karşı birkaç yorum” yapmaya davet etti (aslında talimat verdi).
Moritanya Devlet Başkanı Muhammed Veli Gazvani, Trump’ın Afrika’ya olan “bağlılığını” hem fiziksel hem de sembolik olarak överek bu konuda öncülük etti. Washington’ın son dönemdeki yardım kesintileri, cezalandırıcı gümrük vergileri ve Afrika ülkelerine yönelik sıkılaştırılmış vize kısıtlamaları göz önüne alındığında, bu iddia yanıltıcı olduğu kadar gerçek dışıydı da.
Özellikle utanç verici bir anda, Gazuani, Trump’ı dünyanın en büyük barış elçisi olarak nitelendirdi ve ona, diğer şeylerin yanı sıra, “İran ve İsrail arasındaki savaşı” durdurmasıyla övgüler yağdırdı. Bu övgü, ABD’nin, Afrika Birliği’nin şiddetle kınadığı İsrail’in Gazze’ye yönelik savaşına verdiği sürekli askeri ve diplomatik destekten hiç söz etmeden geldi. Bu sessizlik, suç ortaklığına, Filistinlilerin acılarının Amerikan çıkarı uğruna hesaplı bir şekilde silinmesine tekabül ediyordu.
Belki de kendi ülkesine yönelik gümrük vergilerinin farkında olan Gazuani, 2024’te Afrika Birliği (AU) Başkanı olarak görev yaptı ve gönüllü bir yalvarıcı rolüne büründü. Trump’ı Moritanya’nın nadir minerallerini sömürmeye neredeyse davet etti, onu övdü ve barış elçisi ilan etti, ancak Trump’ın sağladığı silahlar sayesinde Gazze’de on binlerce masumun katledilmesini görmezden geldi.
Bu hitap tonu, tüm oturumu etkiledi. Afrikalı liderler teker teker Trump’a övgüler yağdırdı ve ülkelerinin doğal kaynaklarına erişim hakkı tanıdı. Bu, gücün ne kadar kolay şekilde insanlara emirler verebileceğinin rahatsız edici bir kanıtı oldu.
SADECE 4 ÜLKE AFRİKA’NIN TAMAMINI NASIL TEMSİL EDEBİLİR?
Senegal Devlet Başkanı Bassirou Diomaye Faye, Trump’tan ülkesinde bir golf sahası inşa etmesini bile istedi. Trump bu teklifi reddetti ve bunun yerine Faye’in genç görünümünü övmeyi tercih etti. Gabon Devlet Başkanı Brice Clotaire Oligui Nguema, ABD ile “kazan-kazan ortaklıklarından” bahsetti, ancak bu konuda sadece ılımlı bir yanıt aldı.
Trump’ın dikkatini çeken şey, Liberya Devlet Başkanı Joseph Boakai’nin akıcı İngilizcesiydi. Boakai’nin sözlerinin içeriğini görmezden gelen Trump, Boakai’nin “güzel” İngilizcesine hayran kaldı ve “Bu kadar güzel konuşmayı nerede öğrendin? Nerede eğitim aldın? Nerede? Liberya’da mı?” diye sordu.
Trump’ın, İngilizcenin Liberya’nın resmi dili olduğunu ve 1822’de kurulduğundan beri özgür Amerikalı köleler için bir sığınak olarak kullanıldığını bilmiyor gibi görünmesi, belki de sorusunun sömürgeci tonundan daha az şaşırtıcıydı. Afrikalı bir başkanın iyi İngilizce konuşabilmesine duyduğu şaşkınlık, derin bir ırkçı ve emperyal zihniyeti ele veriyordu.
Bu münferit bir hata değildi. 29 Haziran’da KDC ve Ruanda’nın katıldığı bir Beyaz Saray barış töreninde Trump, Angolalı gazeteci ve Beyaz Saray muhabiri Hariana Veras’ın görünüşü hakkında kamuoyuna, “Güzelsin ve içten de güzelsin” dedi.
Veras’ın “güzel” olup olmadığı ise tamamen konu dışı. Trump’ın davranışları uygunsuz ve profesyonellikten uzaktı; diplomatik bir dönüm noktasının ortasında saygın bir gazeteciyi dış görünüşüne kadar indirgemişti. Siyah kadınların cinselleştirilmesi (onlara entelektüel eşitler olarak değil, beyaz erkeklerin arzularının aracı olarak muamele edilmesi) hem transatlantik köle ticaretinin hem de Avrupa sömürgeciliğinin merkezinde yer alıyordu. Trump’ın yorumu, bu mirası günümüze taşıdı.
Benzer şekilde, Boakai’nin İngilizcesine olan şaşkınlığı da uzun zamandır süregelen bir imparatorluk örüntüsüne uyuyor. Sömürgecinin diline “hakim” olan Afrikalılar genellikle karmaşık, çok dilli entelektüeller olarak değil, egemen kültürü özümsemiş astlar olarak görülüyor. Zeka veya bağımsızlık için değil, beyazlığa yakınlık için ödüllendiriliyorlar.
Trump’ın sözleri, konuşkan ve görsel olarak çekici Afrikalıların bir istisna, anlık hayranlığı hak eden bir yenilik olduğuna inandığını ortaya koyuyordu. Hem Boakai’yi hem de Veras’ı estetik meraklara indirgeyerek, onların etki alanlarını ortadan kaldırdı, başarılarını görmezden geldi ve sömürgeci egosunu tatmin etti.
Trump’ın Boakai hakkındaki yorumları, her şeyden önce Afrika’ya karşı derin bir kayıtsızlığı yansıtıyordu. Bu zirvenin gerçek bir ortaklıkla ilgili olduğu yanılsamasını ortadan kaldırdı.
Bunu, Başkan Joe Biden’ın Aralık 2022’de düzenlediği ABD-Afrika Liderler Zirvesi ile karşılaştırın. Bu etkinliğe 40’tan fazla Afrikalı devlet başkanının yanı sıra Afrika Birliği, sivil toplum ve özel sektör liderleri katıldı. Zirve, akranlar arası diyaloğa ve Afrika Birliği’nin 2063 Gündemi’ne öncelik verdi, bu da Trump’ın koreografisinden çok farklıydı.
Trump yönetiminin beş adamın tüm kıtayı nasıl temsil edebileceği sonucuna vardığı hâlâ akıl almaz, tabii ki mesele temsil değil de kontrolde. Trump etkileşim istemiyordu, performans istiyordu. Ve ne yazık ki konukları da buna uydu.
Trump’ın 8 Temmuz’da İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile gerçekleştirdiği sıkı yönetimli görüşmenin aksine, Afrikalı liderlerle öğle yemeği kaotik, duyarsız bir gösteriye benziyordu.
Faye özellikle hayal kırıklığı yarattı. Anti-emperyalist bir platformla iktidara geldi ve neo-sömürgeci politikalardan kopup Afrika’nın onurunu geri getireceğine söz verdi. Ancak Beyaz Saray’da, emperyalistlerin en küstahına diz çöktü. Diğerleri gibi o da Trump’a meydan okumayı, eşitliği savunmayı veya ülke içinde alenen savunduğu egemenliği savunmayı başaramadı.
Afrika liderlerinin yeniden canlanan sömürgeci zihniyete karşı koyma şansı varken, bunun yerine boyun eğdiler ve Trump’a Batı’nın 16. yüzyıldaki hakimiyet fantezisini yeniden canlandırması için alan açtılar. Bunun karşılığında bir ödül vaat etti:
”Ülkelerine yeni gümrük vergileri uygulamayacaktı, Çünkü onlar artık benim dostum” dedi.
“Usta” Trump galip geldi. Afrikalıların yapması gereken tek şey onun ayaklarına kapanmaktı.
Kaynak: Al Jazeera