Tanzanya’da seçmenler bugün sandık başına gidiyor. Seçimde yeni cumhurbaşkanının yanı sıra parlamento ve meclis üyeleri de belirlenecek. İktidardaki Chama Cha Mapinduzi Partisi (CCM) 64 yıldır iktidarda ve uzmanlara göre bu seçimlerde de yönetimini sürdürmesi bekleniyor.
Analistler, adaylar arasında birçok isim bulunsa da mevcut Cumhurbaşkanı Samia Suluhu Hassan’ın neredeyse rakipsiz olduğunu söylüyor. Muhalefet üyelerine, aktivistlere ve gazetecilere yönelik baskıların yoğunlaştığı seçim sürecinin ardından Hassan’ın zaferinin neredeyse kesin olduğu belirtiliyor.
En büyük muhalefet partisi Chadema’dan Tundu Lissu ve ACT-Wazalendo’dan Luhaga Mpina’nın adaylığı engellendi. Böylece Hassan için gerçek tehdit ortadan kalktı. Analistler, oy pusulasında yer alan diğer cumhurbaşkanlığı adaylarının siyasi desteğinin oldukça zayıf olduğunu ve seçmen üzerinde büyük bir etki yaratmalarının pek olası olmadığını ifade ediyor.
Doğu Afrika ülkesi Tanzanya, engebeli savanları ve zengin yaban hayatı ile safari turizminin önemli merkezlerinden biri. Ülke, Afrika’nın en yüksek dağı olan Kilimanjaro Dağı’na, Ngorongoro Krateri’ne ve Serengeti gibi dünyaca ünlü doğa alanlarına ev sahipliği yapıyor. Ayrıca eşsiz mavi değerli taş tanzanit ve altın gibi minerallerin yanı sıra tarımsal ihracat da ülke ekonomisine büyük katkı sağlıyor.
Tanzanya’nın başkenti Dodoma, ekonomik merkezi ise kıyı şeridinde yer alan Darüsselam kentidir. Ülkede ortak dil Swahili olsa da farklı etnik gruplar arasında çeşitli yerel diller konuşulmaktadır.
SANDIKTA NE OLACAK?
Seçmenler, Tanzanya anakarasındaki 29 bölge için bir başkan, parlamento üyeleri ve yerel meclis üyelerini seçecek. Ayrıca özerk Zanzibar adasında da bir başkan ve parlamento seçimleri yapılacak.
Kazananlar, çoğunluk ya da basit çoğunluk sistemiyle belirlenecek. En çok oyu alan aday seçimi kazanacak. Yetkililer, halkın oy kullanabilmesi için bu günü resmi tatil ilan etti. Zanzibar’da ise erken oy kullanma işlemi salı günü başladı.
Tanzanya’nın yaklaşık 60 milyonluk nüfusunun 37 milyondan fazlası oy kullanmak için kayıtlı durumda. Oy verme hakkına sahip olmak için vatandaşların 18 yaş ve üzeri olması gerekiyor. Uluslararası Seçim Sistemleri Vakfı (IFES) verilerine göre, 2020’de yapılan son genel seçimlerde katılım oranı yüzde 50,72 olmuştu.
SAMİA SULUHU HASSAN KİMDİR?
65 yaşındaki Samia Suluhu Hassan, ülkenin eski başkan yardımcısıydı. Eski Devlet Başkanı John Magufuli’nin Mart 2021’de vefat etmesinin ardından, anayasal gereklilik gereği otomatik olarak cumhurbaşkanlığı görevine yükseldi ve Magufuli’nin döneminin kalan kısmını tamamladı.
Hassan, bugün Afrika kıtasında görev yapan yalnızca iki kadın devlet başkanından biri, diğeri Namibya’dan Netumbo Nandi-Ndaitwah. Tanzanya’nın altıncı cumhurbaşkanı ve aynı zamanda ülkenin ilk kadın lideri. Daha önce memleketi Zanzibar’da Ticaret Bakanı olarak görev yapmıştı.
Bu seçim, Hassan’ın ilk kez halk oyuna doğrudan gireceği seçim olacak. Bu nedenle seçim, Tanzanyalıların onun liderliğine nasıl baktığını gösterecek önemli bir sınav olarak görülüyor. Ancak analistler, en güçlü iki rakibinin aday olmasının engellenmesi nedeniyle Hassan’ın neredeyse rakipsiz bir yarışa girdiğini söylüyor.
GÖREVE GELDİKTEN SONRAKİ DEĞİŞİKLİKLER
Hassan, 2021’de göreve gelir gelmez selefi Magufuli’nin tartışmalı politikalarını tersine çevirmeye başladı. Magufuli, COVID-19’un varlığını reddetmiş, karantina veya aşılama politikalarını uygulamayı reddetmişti. Hassan ise ülkeyi Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) gibi uluslararası kurumların yönettiği, özellikle Afrika’daki gelişmekte olan ülkelere aşı sağlamayı amaçlayan COVAX sistemine dahil etti. Ayrıca, Magufuli’nin altı yıldır uyguladığı siyasi miting yasağını kaldırarak muhalefet liderleriyle daha uzlaşmacı bir yaklaşım sergiledi.
Hassan yönetimi, Magufuli döneminde başlatılan büyük altyapı projelerini tamamlamaya ve yeni yatırımlara odaklandı. Özellikle demiryolu altyapısı ve kırsal bölgelere elektrik sağlanması konusunda önemli adımlar attı. Destekçileri, onun altyapı geliştirme, eğitime erişimi artırma ve yönetim istikrarını güçlendirme konularındaki başarısını övüyor.
Buna rağmen analistler, birçok Tanzanyalının Hassan döneminde ülkenin daha demokratik bir yöne evrileceğini ummasına karşın, onun yönetim tarzının giderek daha otoriter hale geldiğini belirtiyor.
İNSAN HAKLARI ELEŞTİRİLERİ
Uluslararası Af Örgütü, seçim öncesinde yayımladığı raporda Hassan hükümetinin baskıcı uygulamalarını artırdığını bildirdi. Raporda, muhalefet liderlerinin, sivil toplum aktivistlerinin, gazetecilerin ve diğer muhalif seslerin tutuklandığı, zorla kaybedildiği veya tacize uğradığı belirtiliyor. Tanzanya hükümeti ise insan hakları ihlallerine yönelik tüm suçlamaları reddediyor.
Hassan’ın seçim kampanyası ülke genelinde yoğun biçimde yürütülüyor. Ancak büyük ulusal kampanyalar yalnızca onun partisi CCM tarafından yapılabiliyor. Daha küçük partiler ise sadece kendi bölgelerinde sınırlı ölçekte faaliyet gösterebiliyor.
Bazı muhalefet partileri seçimlerin boykot edilmesi çağrısında bulunuyor. Chadema üyesi John Kitoka, El Cezire’ye yaptığı açıklamada seçimleri “tamamen bir aldatmaca” olarak nitelendirdi.
MUHAEFETE YÖNELİK TAVIR
Cumhurbaşkanı Samia Suluhu Hassan, geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada Tanzanyalılara seçim boykotu çağrılarını görmezden gelmeleri çağrısında bulundu. Ayrıca protestolara karşı da uyarıda bulundu:
“Var olacak tek gösteri, oy kullanmak için sandık başına gidenlerin gösterileri olacak. Başka hiçbir gösteri olmayacak. Herhangi bir güvenlik tehdidi de olmayacak.” sözlerine yer verdi.
Tanzanya polisi de sosyal medyada “kışkırtıcı” içeriklerin üretilmesi veya paylaşılması konusunda halkı uyardı. Bu tür paylaşımlarda bulunanlar hakkında yasal işlem başlatılacağı bildirildi. Ülkede özellikle protestolar gibi hassas dönemlerde sosyal medya erişimi sıklıkla kısıtlanıyor. Ayrıca seçimleri yalnızca belirli, hükümet onaylı geleneksel medya kuruluşlarının izlemesine izin verildi.
Gözlemciler, cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinin yapılacağı özerk Zanzibar bölgesinde ise genel tabloya kıyasla daha rekabetçi bir atmosfer olduğunu belirtiyor. Zanzibar’da iktidardaki CCM’nin mevcut lideri Hüseyin Mwinyi, koalisyon hükümetinde başkan yardımcısı olarak görev yapan ACT Wazalendo adayı Othman Masoud ile yarışıyor.
KİLİT ADAYLAR ENGELLENDİ
57 yaşındaki Tundu Lissu, karizmatik kişiliğiyle tanınan ve uzun yıllar Belçika’da sürgünde yaşayan popüler parti Chadema’nın adayıydı. Lissu, özgür seçimler, cumhurbaşkanlığı yetkilerinin sınırlandırılması ve insan haklarının güçlendirilmesi çağrısında bulunan bir siyasetçiydi. Ancak partisi, seçim başvuru süresini karşılayamadığı gerekçesiyle oylamadan men edildi.
Ayrıca Lissu, seçim öncesinde yaptığı “hain” ifadeler nedeniyle gözaltına alındı. 3 Nisan’da ülkenin güneyindeki Mbinga kasabasında düzenlenen bir Chadema mitinginde konuşan Lissu, hükümeti seçim reformlarını uygulamaya çağırmıştı. Hassan yönetimi, bu çağrıları yerine getirmezse seçmenlerin seçimleri boykot etmesini istemişti. Lissu ayrıca, Bağımsız Ulusal Seçim Komisyonu’nun yapısının değiştirilmesi gerektiğini, komisyonda doğrudan cumhurbaşkanı tarafından atanan kişilerin bulunmaması gerektiğini savunmuştu.
Hükümet yetkilileri, Lissu’nun sözlerinin “kışkırtıcı” olduğunu öne sürdü. 9 Nisan’da tutuklanmasının ardından seçim komisyonu, partinin 12 Nisan’da imzalanması gereken zorunlu Seçim Davranış Kuralları’nı imzalamadığı gerekçesiyle Chadema’yı bu seçimden ve 2030’a kadar yapılacak diğer tüm seçimlerden men etti.
Yerel basına göre, 24 Nisan’da Lissu’ya destek amacıyla düzenlenen mitinge katılan iki Chadema üyesi de polis tarafından gözaltına alındı. Geçtiğimiz hafta ise Chadema Başkan Yardımcısı John Heche, Lissu’nun Darüsselam Yüksek Mahkemesi’ndeki duruşmasına katılmaya çalışırken tutuklandı. O zamandan beri kendisinden haber alınamadı. Lissu daha önce de birçok kez gözaltına alınmıştı.
2017 yılında uğradığı suikast girişiminde 16 kurşunla vurulmuş, ancak hayatta kalmayı başarmıştı.
Ağustos ayında seçim komisyonu, ikinci büyük muhalefet partisi ACT-Wazalendo’nun 50 yaşındaki adayı Luhaga Mpina’yı da yasakladı. Mpina, Ağustos ayında iktidardaki CCM’den ayrılarak “Değişim ve Şeffaflık İttifakı (ACT-Wazalendo)”na katılmıştı. Ancak komisyon, cumhurbaşkanlığı ön seçimleri sırasında adaylık kurallarına uymadığı gerekçesiyle onun da adaylığını iptal etti.
Bu durumda Hassan, hiçbiri büyük ulusal partilerden olmayan ve ciddi bir siyasi desteğe sahip bulunmayan 16 adayla yarışacak.
SEÇİMİN GÜNDEMİ
Daralan Demokratik Özgürlükler
Gözlemciler, Magufuli döneminde zaten zayıf olan Tanzanya demokrasisinin, Hassan hükümetiyle birlikte daha da kırılgan hale geldiğini söylüyor. Hükümetin siyasi özgürlükleri sınırladığı, medyaya yönelik baskıları artırdığı belirtiliyor.
Uluslararası Af Örgütü, 2020 seçimlerinde Magufuli döneminde görülen hak ihlallerinin bu seçim öncesinde daha da ağırlaştığını vurguladı. İnsan Hakları İzleme Örgütü ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Ajansı (UNHCR) de benzer şekilde, Hassan döneminde hak ihlallerinin arttığını belgeleyen raporlar yayımladı.
Özellikle, Lissu’nun yargılanmasını izlemek üzere gelen iki bölgesel aktivist (Kenyalı Boniface Mwangi ve Ugandalı Agather Atuhaire ) 19 Mayıs 2025’te Darüsselam’da gözaltına alındı. Raporlara göre Mwangi işkence gördü ve daha sonra Kenya’nın sahil kasabalarından birine zorla gönderildi. Atuhaire ise Uganda sınırına bırakılmadan önce cinsel saldırıya uğradı. UNHCR verilerine göre, 2019’dan bu yana Tanzanya’da 200’den fazla zorla kaybedilme vakası kayıtlara geçti.
İş ve Ekonomi
Dünya Bankası’na göre Tanzanya’nın ekonomik büyümesi son yıllarda istikrarlı bir şekilde sürüyor. Enflasyon oranı ise uzun süredir Merkez Bankası’nın yüzde 5 hedefinin altında kalıyor. Komşusu Kenya’nın aksine, düşük-orta gelirli ülke olan Tanzanya, borç krizine girmemeyi başardı. Bu durum, altın, turizm ve tarımsal ürünlere (özellikle kaju fıstığı, kahve ve pamuk) olan yüksek talep sayesinde sağlandı.Ancak Dünya Bankası verileri, nüfusun yüzde 49’unun hâlâ uluslararası yoksulluk sınırının altında yaşadığını gösteriyor.
Ekonomik büyüme yabancı yatırımcıları çekse de, hükümetin son politikaları iş dünyasında rahatsızlık yarattı. Temmuz ayında Cumhurbaşkanı Hassan’ın yönetimi, mobil para transferleri, tur rehberliği, küçük ölçekli madencilik ve çiftlikte ürün satın alma gibi 15 sektörde yabancıların iş sahibi olmasını ve işletme yürütmesini yasaklayan yeni düzenlemeleri yürürlüğe koydu.
Yetkililer, çok sayıda yabancının Tanzanyalılara fayda sağlaması gereken gayriresmî işlerle uğraştığını savundu. Analistlere göre ise bu adım, son dönemde Tanzanya pazarlarında Çin mallarının ve işletmelerinin artan varlığına karşı yükselen halk tepkisini yatıştırmayı amaçlıyor. Yabancıların güzellik salonu, hediyelik eşya dükkânı, radyo ve televizyon istasyonu sahibi olması da yasaklandı.
Bu hamle, özellikle komşu ülke Kenya’da büyük tartışmalara yol açtı. Doğu Afrika Topluluğu (EAC) bölgesindeki serbest dolaşım politikasından yararlanan birçok Kenyalı, Tanzanya’daki küçük ve orta ölçekli işletmelerin önemli bir kısmını oluşturuyordu. Yeni yasaklar bu girişimciler için ciddi bir ekonomik darbe anlamına geliyor.
Doğayı Koruma Adımları
Tanzanya, zengin doğal kaynakları ve vahşi yaşamıyla ünlü bir ülke. Ancak bu durum, insanlarla yaban hayatı arasında giderek artan bir çatışmayı da beraberinde getiriyor. Nüfus artışı ve iklim değişikliği, özellikle kırsal kesimlerde vahşi hayvanların yiyecek ve su bulmak için insan yerleşimlerine yaklaşmasına neden oluyor. Bu çatışmaların en yaygın olanı, insan-fil karşılaşmaları. Kanada’daki Queen’s Üniversitesi verilerine göre, 2012–2019 yılları arasında Tanzanya genelinde binden fazla insan-yaban hayatı kaynaklı ölüm vakası kaydedildi.
Hükümet, bu tür olaylarda mağdur ailelere mali ve ayni destek sağlıyor. Ancak birçok aile, bu ödemelerin gecikmeli yapıldığından şikayet ediyor. Ayrıca hükümetin, turizm gelirlerini artırmak amacıyla koruma alanlarını genişletme planları, Maasai gibi yerli topluluklarla ciddi gerilimlere yol açtı. Maasai halkı, topraklarından zorla çıkarılmaya karşı direniyor.
Geçtiğimiz yıl bu direnişlere yönelik polis müdahaleleri ve ardından gelen uluslararası tepkiler, Tanzanya ekonomisinde yankı buldu. Tepkiler üzerine Dünya Bankası, 150 milyon dolarlık bir çevre koruma hibesi programını askıya aldı. Avrupa Birliği de ülkenin 20 milyon dolarlık ayrı bir hibe programından yararlanma hakkını iptal etti.
GENEL DEĞERLENDİRME
Tanzanya’da bu seçimler, görünürde bir demokrasi süreci gibi görünse de, birçok gözlemciye göre muhalefete yönelik yoğun baskılar, medya kısıtlamaları ve otoriter eğilimler nedeniyle adil bir seçim ortamı oluşmadı.
Cumhurbaşkanı Samia Suluhu Hassan, hem ülke tarihinin ilk kadın lideri hem de Afrika’nın sayılı kadın devlet başkanlarından biri olarak dikkat çekiyor. Ancak ülkesinde demokrasi, ifade özgürlüğü ve insan hakları konusundaki sicili, uluslararası kamuoyunun yakından izlediği en tartışmalı mesele olmaya devam ediyor.
Kaynak: Al Jazeera