Sudan, akasya ağaçlarından elde edilen ve gıda, içecek, kozmetik ve ilaç sektörlerinde yaygın olarak kullanılan arap zamkının dünya çapındaki üretiminin yaklaşık %80’ini sağlıyor. Ancak, ülkedeki iç çatışmalar nedeniyle tedarik zinciri Hızlı Destek Kuvvetleri’nin (HDK) istismarına uğruyor.
Nisan 2023’te HDK ile Sudan Ordusu arasında başlayan çatışmalar, ülkenin arap zamkı üretim merkezlerinden Kordofan ve Darfur’u HDK’nın kontrolüne geçirdi. Savaştan önce zamk, Hartum üzerinden taşınıp Port Sudan’dan ihraç edilirken, artık HDK kontrolündeki bölgelerden dağıtılıyor.
Sudanlı tüccarlar, zamk ticaretinin yalnızca HDK’ya ücret ödeyen tedarikçiler tarafından yapılabildiğini belirtiyor. Resmi ihracat kanallarının aksine, zamk Çad, Mısır ve Güney Sudan gibi ülkelerdeki gayrı resmi sınır pazarları üzerinden satılıyor. Bu durum, uluslararası alıcılar için köken ve kalite konularında endişe yaratıyor.
YASADIŞI TİCARET YOLLARI GENİŞLEDİ
Kaçakçılık, Sudan’ın geleneksel tedarik rotalarını değiştirdi. Eskiden Kızıldeniz üzerinden sınıflandırılıp ihraç edilen zamk, artık büyük ölçüde Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Güney Sudan üzerinden taşınıyor.
Bazı tüccarlar, Arap zamkının uygun belgeler olmadan sınır pazarlarında satıldığını söylüyor. Bir alıcı, Senegal ve Çad’daki tüccarların zamkın ton başına 3.500 dolara satıldığını ifade etti. Bu, normalde ton başına 5.000 dolara satılan yüksek kaliteli zamka kıyasla oldukça düşük bir fiyat. Satıcılar, etik kaynak sağlamayı garanti eden Sedex sertifikasını sunamadığı için alıcılar zamkı almaktan geri duruyor.
Öte yandan, Arap zamkının çevrimiçi olarak da satışa sunulduğu tespit edildi. Bir Sudanlı işletmeci, HDK savaşçılarının 2023’te Hartum’daki depolarını yağmaladığını iddia etti. Bir yılın ardından yağmalanan ürünlerin Facebook gruplarında satışa sunulduğunu gördüğünü söyledi.
BATILI ŞİRKETLER TEDARİK KONUSUNDA ENDİŞELİ
Nestlé, Coca-Cola ve Mars gibi şirketler, ürünlerinde Arap zamkı kullanıyor. Kaçakçılık ağlarının yaygınlaşması, bu büyük üreticiler için tedarik zincirinde etik kaynak sağlama konusunda zorluklar yaratıyor.
Büyük tedarikçilerden Ingredion, tüm işlemlerinin meşru olduğunu ve Kamerun’dan kaynak sağladığını açıklarken, Nexira, Sudan’dan ithalatı azalttığını ve on farklı ülkeden zamk tedarik ettiğini duyurdu. Ancak, sektör uzmanları kaçak sakızın tespit edilmesinin zor olduğunu belirtiyor.
Uluslararası Sakız Tanıtımı Derneği (AIPG), Ocak ayında yaptığı incelemede, Arap zamkı satışlarının Sudan’ın savaşan gruplarıyla bağlantılı olduğuna dair bir kanıt bulamadığını açıkladı. Ancak, endüstri kaynakları, HDK ile bağlantılı kaçakçılık ağlarının küresel pazara büyük miktarda zamk sağladığını iddia ediyor.
Sudan’daki savaşın devam etmesi, Arap zamkı tedarik zincirinde belirsizlik yaratmaya devam ederken, büyük şirketlerin etik tedarik konusundaki mücadelesi sürüyor.