Afrika kıtasının bağımsızlık mücadelesine ve diasporanın siyasi dayanışmasına yön veren 5. Pan-Afrika Kongresi’nin 80. yıl dönümü, kongrenin yapıldığı şehir olan Manchester’da çok sayıda etkinlikle anılıyor. Kent yönetimi, müzeler, sanat kurumları ve topluluk organizasyonları, Siyah Tarih Ayı ile eş zamanlı olarak Ekim ayı boyunca kongrenin mirasını kutlayan bir dizi program düzenliyor.
Pan-Afrika Kongresi’nin kökleri 1900 yılında Londra’da gerçekleştirilen ilk Pan-Afrika Konferansı’na uzanıyor. Trinidadlı hukukçu Henry Sylvester Williams ve entelektüel W. E. B. Du Bois gibi isimlerin öncülük ettiği bu erken toplantılarda, Afrika ve Karayipler’den temsilciler sömürge yönetimlerinin ılımlı biçimde reform edilmesini, eğitim ve yurttaşlık haklarının iyileştirilmesini talep etmişti. 1919 Paris, ardından 1921, 1923 ve 1927’de yapılan kongrelerde bu fikirler gelişti ancak Pan-Afrikanizm daha çok diasporadaki elit aydınların çabalarıyla sınırlı kaldı.
“AFRİKA, AFRİKALILARINDIR”
Pan-Afrikanizm’in asıl kırılma noktası ise 15–19 Ekim 1945’te Manchester’da yapılan 5. Pan-Afrika Kongresi oldu. Bu buluşmada yaklaşık 200 delege bir araya gelirken, aralarında geleceğin bağımsızlık liderlerinden Kwame Nkrumah ve Jomo Kenyatta’nın yanı sıra George Padmore, Amy Ashwood Garvey ve W. E. B. Du Bois gibi önde gelen isimler de yer aldı. Daha önceki kongrelerden farklı olarak bu toplantıda artık yalnızca reform değil, doğrudan sömürgeciliğin sona erdirilmesi çağrısı yapıldı.
Kongrede Afrika’nın Afrikalılara ait olduğu güçlü bir şekilde vurgulandı, işçilerin ve köylülerin hakları savunuldu, diaspora ile kıta arasındaki dayanışmanın güçlendirilmesi gerektiği öne çıkarıldı. Bu tarihi kongre, bağımsızlık düşüncesini siyasi bir programa dönüştürerek yalnızca bir on yıl içinde kıtada başlayacak bağımsızlık dalgasının zeminini hazırladı.
80. YIL ÇEŞİTLİ SANATSAL ETKİNLİKLERLE ANILIYOR
Bugün 80. yılı kutlanan bu miras, Manchester’ın farklı mekânlarında çok yönlü etkinliklerle anılıyor. Imperial War Museum North’ta “The Roads We Walked: The Fifth Pan-African Congress” başlıklı görsel-işitsel gösterim kongrenin ruhunu ses, görüntü ve şiir aracılığıyla ziyaretçilere aktarıyor. Manchester Museum, “80 Years On: Honouring the Legacy” adlı özel programla akademisyenleri, aktivistleri ve sanatçıları bir araya getirerek kongrenin bıraktığı politik mirası günümüz dünyasıyla buluşturuyor.
Manchester International Festival kapsamında sahnelenen Liberation adlı tiyatro oyunu ise delegelerin kişisel hikâyelerini ve fikir çatışmalarını dramatize ederek tarihsel bir olayı bugünün izleyicisine canlı biçimde sunuyor. Yerel kültür platformu SEE MY WORLD tarafından düzenlenen dans gösterileri, topluluk sohbetleri ve Pan-Afrikan müzik festivali de diasporanın kültürel belleğini kutlarken, genç kuşakların bu mirasla bağ kurmasını sağlıyor.
Pan-Afrika Kongresi’nin 80. yıl anması yalnızca geçmişe dönük bir hatırlama değil, aynı zamanda günümüz dünyasında hâlâ güncel olan eşitlik, özgürlük, ekonomik adalet ve uluslararası dayanışma taleplerini yeniden gündeme taşıyor. Manchester’daki etkinlikler, tarihin dönüştürücü gücünü hatırlatarak hem yerel topluluklara hem de uluslararası kamuoyuna Pan-Afrikan mücadelenin mirasının bugün de yol gösterici olduğunu bir kez daha ortaya koyuyor.