Nijerya’da cilt beyazlatma ürünlerinin yaygın kullanımı, özellikle çocuklar üzerinde ciddi sağlık sorunlarına yol açıyor. BBC muhabiri Medine Maishanu, bölgedeki bir aile ile iletişime geçti. Kuzey Nijerya’da yaşayan 32 yaşındaki Fatima, yüzünde ve bacaklarında yanıklar ile renk değişiklikleri olan iki yaşındaki çocuğunu kucaklarken derin bir üzüntü hissediyor. Ailesinin baskısıyla altı çocuğuna da cilt beyazlatıcı ürünler uygulamış ve şu an bunun ağır sonuçlarıyla yüzleşiyor.
Fatima, ailesinin kimliğinin korunması adına isminin değiştirildiğini belirterek, kızlarından birinin yanıklarını gizlemek için dışarı çıkarken yüzünü örttüğünü anlatıyor. Çocuklarının cildinde farklı tepkiler geliştiğini söylüyor: Birinin teni eskisinden daha koyu hale gelmiş, gözlerinin çevresinde soluk halkalar oluşmuş, bir diğerinin dudakları ve dizleri beyaz yara izleriyle kaplanmış. En küçük çocuğunun ise hâlâ kanayan yaraları var ve derisinin iyileşmesi uzun zaman alıyor.
AİLE BASKISI VE TOPLUMSAL ALGILAR
Fatima, cilt beyazlatıcı ürünlere yönelmesinin en büyük nedenlerinden birinin annesinin torunlarına karşı gösterdiği farklı tutum olduğunu belirtiyor. “Kız kardeşim açık tenli çocuklar doğurdu ama benim çocuklarım daha koyuydu. Annemin, kız kardeşimin çocuklarını benimkilerden daha çok kayırdığını fark ettim ve bu beni derinden yaraladı” diyor. Bunun üzerine, Kano’daki bir süpermarketten doktor reçetesi olmadan cilt beyazlatıcı kremler satın almış.
İlk başta her şey yolunda gibiydi. Büyükanne, o dönem iki ila on altı yaşları arasındaki torunlarına karşı daha sıcak bir tutum sergilemeye başlamıştı. Ancak kısa süre sonra çocukların cildinde yanıklar ve yara izleri belirmeye başlamış.
NİJERYA’DA CİLT BEYAZLATMA YAYGIN BİR UYGULAMA
Cilt beyazlatma, Afrika’da uzun süredir var olan bir uygulama. Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, Nijerya’daki kadınların %77’si düzenli olarak cilt beyazlatıcı ürünler kullanıyor. Bu oran, Kongo-Brazzaville’de %66, Senegal’de %50 ve Gana’da %39 olarak belirlenmiş durumda.
Bu ürünler, kortikosteroidler, hidrokinon gibi kimyasallar içerebiliyor ve çoğu ülkede sadece doktor reçetesiyle satılıyor. Ancak Nijerya’da birçok kişi, denetimsiz şekilde piyasada bulunan ürünleri rahatlıkla temin edebiliyor. Bu kimyasalların uzun süreli kullanımı; dermatit, akne, cilt renginde bozulmalar, cıva zehirlenmesi ve böbrek hasarı gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabiliyor.
KADINLAR ÇOCUKLARINA NEDEN BUNU UYGULUYOR?
Başkent Abuja’da bir dermatoloji spa sahibi olan Zainab Bashir Yau, toplumun açık teni güzellik ve statüyle ilişkilendirdiğini belirtiyor. “Birçok anne, çocuklarını doğumdan itibaren beyazlatarak onların ayrımcılığa uğramasını engellemeye çalışıyor” diyor. Gözlemlerine göre, tanıştığı kadınların %80’i ya çocuklarının cildini beyazlatıyor ya da bunu yapmayı planlıyor.
Fatima’nın 16 ve 14 yaşındaki kızları, ciltlerinin maruz kaldığı değişiklikler nedeniyle toplumda dışlanmış durumda. “İnsanlar onları suçluyor, uyuşturucu bağımlısı sanıyorlar. Bu, psikolojilerini olumsuz etkiledi” diyor Fatima. Hatta her iki kız da evlilik teklifi almış ancak ciltlerindeki izler nedeniyle nişanlıları onları reddetmiş.
KONTROLSÜZ PİYASA VE TEHLİKELİ KARIŞIMLAR
Kano’da, kendilerine “miksolog” diyen kişiler, pazar yerlerinde cilt beyazlatıcı kremler üretiyor ve satıyor. Bazıları önceden hazırlanmış kremleri satarken, bazıları ise müşterilerin isteklerine göre özel karışımlar hazırlıyor. Bu pazarlarda satılan kremler arasında bebeklere özel olduğu iddia edilenler de var.
Bazı satıcılar, içeriğinde kojik asit, hidrokinon ve glutatyon gibi maddeler bulunan kremleri yetişkinler için onaylanmış dozların çok üzerinde kullanıyor. Hatta bazı müşteriler, çocukları için daha güçlü formüller talep edebiliyor.
Bir satış elemanı, birçok annenin bebeklerinin “ışıltılı ve parlak” görünmesi için yüksek dozlarda beyazlatıcı içerikli kremler aldığını söylüyor. Ancak çoğu, önerilen güvenli dozajlardan habersiz.
Nijerya Ulusal Gıda ve İlaç İdaresi ve Kontrol Ajansı (Nafdac), cilt beyazlatıcı ürünlerin yaygınlaşması nedeniyle 2023’te olağanüstü hâl ilan etti. Ajans, insanları riskler konusunda bilinçlendirmek ve yasa dışı ürünleri engellemek için çeşitli girişimlerde bulunuyor. Ancak yetkililer, bu maddelerin bazılarının etiketsiz kaplarda taşındığını ve gümrükte tespit edilmesinin zor olduğunu söylüyor.
FATİMA: “BENİM HATALARIM BAŞKALARINA DERS OLSUN”
Fatima, çocuklarının sağlık sorunlarının geçmemesi hâlinde duyduğu pişmanlığın daha da artacağını söylüyor. “Annemle konuştuğumda, yaptığı ayrımcılığın çocuklarıma zarar verdiğini anladı ve özür diledi” diyor. Ancak bu özrün, yaşananları değiştirmeyeceğini biliyor.
Şimdi, diğer ebeveynleri aynı hataya düşmemeleri için uyarmak istiyor. “Ben bıraktım ama yan etkileri hâlâ devam ediyor. Diğer annelerin de benim yaşadıklarımdan ders çıkarmasını umuyorum” diyerek uyarıyor.
Cilt beyazlatıcı ürünlerin sağlık üzerindeki tehlikeleri ve toplumda yarattığı baskılar devam ederken, bu konuda bilinçlendirme çalışmaları hayati önem taşıyor. Fatima’nın hikâyesi, birçok aile için bir uyarı niteliğinde.