Silahlı El-Kaide bağlantılı grup Cemaat Nusrat el-İslam vel-Müslimin (JNIM) tarafından Mali’nin başkenti Bamako’ya aylardır uygulanan kuşatma, şehri çökme noktasına getirdi. Bu durum halkta çaresizlik yaratırken, uzmanlara göre askeri hükümet üzerindeki baskıyı da artırıyor. Yetkililer, bugüne kadar reddettikleri bir şeyi yapmak zorunda kalabilir: grupla müzakere etmek.
JNIM üyeleri, Eylül ayından bu yana Senegal ve Fildişi Sahili’nden Mali’ye yakıt taşıyan tankerlerin geçtiği ana yolları kapatarak etkili bir ekonomik ve yakıt ablukası oluşturdu.
JNIM’İN ARTAN ETKİSİ
Uzmanlar, örgütün daha önce ülkenin başka bölgelerinde kasaba kuşatmaları yaptığını ancak ilk kez başkenti hedef aldığını belirtiyor. Kontrol Risks’ten Sahel analisti Beverly Ochieng, Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada:
“Bu ablukayla JNIM, Mali üzerindeki hâkimiyetini artırıyor ve hükümet değişikliği hedefine bir adım daha yaklaşıyor.” dedi.
Haftalardır Bamako’da birçok kişi araçları için yakıt bulamıyor. Şehir adeta durma noktasına geldi. ABD ve Birleşik Krallık, geçen hafta vatandaşlarına ülkeyi terk etmelerini tavsiye etti ve zorunlu olmayan diplomatik personeli tahliye etti. Diğer Batılı ülkeler de aynı çağrıyı yaptı. Ülke genelinde okullar, ulaşım sorunları nedeniyle 9 Kasım’a kadar kapalı kaldı. Elektrik kesintileri de sıklaştı.
JNIM NEDİR?
JNIM (Cemaat Nusrat el-İslam vel-Müslimin), El-Kaide’nin Sahel koludur ve bölgedeki en aktif silahlı grup olarak kabul edilir. Grup 2017’de, 2012’de Mali’nin kuzeyindeki isyan sırasında Fransız ve Malili güçlere karşı savaşan dört örgütün birleşmesiyle kuruldu: El-Kaide mağrip kolu (AQIM), Ansar Dine, Al-Murabitun ve Katiba Macina.
JNIM’in temel hedefi, toprak kontrolü sağlamak ve Batı etkisini bölgeden çıkarmaktır. Bazı analistler, grubun uzun vadede ülke başkentlerini ele geçirip devlet yönetimini hedeflediğini söylüyor. Savaşçı sayısı net değil, ancak Washington Post’un aktardığı tahminlere göre yaklaşık 6 bin savaşçısı bulunuyor.
Alman düşünce kuruluşu Konrad Adenauer Stiftung’dan Ulf Laessing’e göre, JNIM hâlen büyük şehirleri doğrudan ele geçirebilecek askerî güce sahip değil. Ayrıca, şehir nüfusunun çoğu hükümete karşı kırsal bölgelerdeki kadar tepkili olmadığından, şehir halkının desteğini almakta zorlanıyor.
Grubun lideri, Mali’nin kuzeyindeki Kidal bölgesinden Tuareg kökenli İyad Ag-Ghali. 2012’de Ansar Dine adlı grubu kurdu ve amacı ülke genelinde kendi yorumuna göre şeriat kuralları uygulamaktı.
Ag-Ghali, 1990’larda hükümete karşı Tuareg isyanlarına liderlik etmiş, sonrasında ise arabuluculuk yapmıştı. 2008’de dönemin Mali Cumhurbaşkanı Amadou Toumani Touré tarafından Suudi Arabistan’a diplomat olarak gönderildi. 2012’de yeni bir isyan başlayınca reddedilince, kendi grubunu kurdu.
ABD Ulusal İstihbarat Dairesi’ne (DNI) göre, Ag-Ghali’nin stratejisi JNIM’in Batı Afrika genelinde yayılmasını, hükümet güçlerini ve rakip grupları gerilla tarzı saldırılarla zayıflatmasını içeriyor.
JNIM aynı zamanda yerel halkın desteğini almak için malzeme yardımı sağlıyor. Ancak kontrol ettiği bölgelerde sert kıyafet kuralları ve müzik yasağı gibi uygulamalar da yürürlüğe koyuyor. Okulları, iletişim kulelerini ve köprüleri yok ederek hükümeti zayıflatıyor. 2017’den bu yana binlerce insanın ölümünden sorumlu tutuluyor. Ocak–Nisan 2025 arasında JNIM saldırıları sonucu 207 kişi hayatını kaybetti.
BAMAKO NASIL KUŞATILDI?
JNIM, Eylül ayında yakıt tankerlerinin Bamako’ya girişini engellemeye başladı. Bu, hükümetin 1 Temmuz’dan itibaren kırsal bölgelerde küçük ölçekli yakıt satışını yasaklamasına bir tepkiydi. Bu yasak, grubun yakıt ikmal hatlarını kesmeyi ve hareket kabiliyetini sınırlamayı hedefliyordu.
Sonuçta, şehirde yakıt fiyatları litre başına 25 dolardan 130 dolara fırladı. Ulaşım ve gıda fiyatları da aynı şekilde yükseldi. Elektrik kesintileri arttı. Bazı sürücüler araçlarını benzin istasyonlarının önünde terk etti, hükümet bu araçları trafik ve güvenlik gerekçesiyle çekmekle tehdit etti.
7 Ekim’de 300 tankerlik bir konvoy Bamako’ya ulaşabildi, 30 Ekim’de de “onlarca araçlık” başka bir konvoy geldi. Ancak diğer konvoylar JNIM saldırılarına uğradı; grup, askeri eskortları hedef alıyor, askerleri ve sivilleri kaçırıyor. Sosyal medyada yayılan videolarda, JNIM’in yakıt tankerlerini ateşe verdiği görülüyor. Yaklaşık 200 tankerin yakıldığı bildirildi.
AMACI NE?
KAS’tan Laessing’e göre grup, halkın hükümete karşı öfkesini büyüterek bir “iktidar paylaşımı” müzakeresine zemin hazırlamak istiyor.
“İnsanları olabildiğince kızdırmak istiyorlar.” diyor Laessing. “Belki protestoları tetikleyip mevcut hükümeti devirmek ve kendilerine daha yakın bir yönetim getirmek istiyorlar.”
Ochieng’e göre JNIM son açıklamalarında açıkça “hükümet değişikliği” çağrısı yapıyor. Eski sivil hükümet döneminde (İbrahim Boubacar Keita, 2013–2020) JNIM ile görüşmeler yapılmıştı, ancak Albay Assimi Goïta yönetimi askeri yöntemleri sürdürmeyi tercih ediyor.
JNIM MALİ’NİN NE KADARINA HAKİM?
Grup, hükümetin zayıf olduğu kuzey, orta ve batı kırsal bölgelerde faaliyet gösteriyor. Bu bölgelerde yerel halk, uzun süredir merkezî yönetime karşı rahatsızlık duyuyor. JNIM bu hoşnutsuzluktan yararlanarak kendisini “Batı’nın kuklası olmayan alternatif bir otorite” olarak tanıtıyor. Tuareg, Arap, Fulani ve Songhai gibi azınlıklardan savaşçı devşiriyor; hatta az sayıda Bambara kökenli üyesi de bulunuyor.
Grup, 2024 Kasım’ında Lere kasabasını, 2025 Ağustos’unda ise Farabougou’yu ele geçirdi. Şu anda Timbuktu, Gao, Menaka ve Boni gibi şehirleri de kuşatma altında tutuyor. Batıdaki Nioro ve altın zengini Kayes şehirleri de yolların tahrip edilmesi nedeniyle bağlantısız durumda.
JNIM’İN FİNANS KAYNAKLARI
Grup, altın madenlerinden haraç alıyor, halktan zorla vergi topluyor, silah kaçakçılığı yapıyor ve yabancıları fidye için kaçırıyor. Kayes bölgesi, ülke altın üretiminin %80’ini karşılayan ana gelir kaynağı.
Ayrıca, sığır hırsızlığı da önemli bir gelir kaynağı; 2017–2019 arasında yaklaşık 91 bin euro değerinde hayvan satışı yaptığı bildiriliyor. Çalınan sığırlar Gana ve Fildişi Sahili sınırındaki pazarlarda düşük fiyatla satılıyor.
JNIM HANGİ ÜLKELERDE FAALİYET GÖSTERİYOR?
JNIM, 2017’de Burkina Faso’ya yayıldı. Burada, 2016’da kurulmuş olan Ansarul Islam adlı yerel grupla birleşti. Grup, ülkenin 13 bölgesinden 11’inde etkinlik gösteriyor. Yalnızca Ocak–Nisan 2025 arasında 512 ölüm JNIM saldırılarına bağlandı.
2022’den beri kuzeydeki Djibo şehri kuşatma altında. Mayıs 2025’te JNIM, Djibo’daki bir askeri üsse saldırarak yaklaşık 200 askeri öldürdü. Ekim 2025’te kuzeydeki Sabce kasabasını kısa süreliğine ele geçirdi; 11 polis memuru öldü.
Grup aynı zamanda Togo ve Benin’in kuzeyinde, 2022’den beri sınır bölgelerine saldırılar düzenliyor. Ekim 2025’te, Benin-Nijerya sınırında ilk saldırısını yaptı; bir Nijeryalı polis öldü.
NEDEN DURDURULAMIYOR?
2020’de General Assimi Goïta askeri darbeyle iktidara geldiğinde, silahlı grupları yenme sözü vermişti.Benzer şekilde 2022’de Burkina Faso, 2023’te Nijer askeri yönetimleri de aynı vaadi dile getirdi. Ancak saldırılar durmadı; 2020’den bu yana JNIM saldırıları artış gösterdi.
Mali, 2022’de Fransız askerleriyle iş birliğini bitirdi. 2023’te de BM’nin 10 bin kişilik barış gücünü ülkeden çıkardı. Yerine Rus paralı askerleri (önce Wagner, sonra Kremlin kontrolündeki Africa Corps) ile çalışmaya başladı. Şu anda yaklaşık bin Rus askerin ülkede olduğu tahmin ediliyor.
Wagner, kuzeydeki Kidal bölgesinde Tuareg isyancılara karşı bazı başarılar kazandı, ancak JNIM’e karşı ciddi ilerleme sağlayamadı. 2024 Temmuz’unda Cezayir sınırındaki Tinzaouaten kasabasında yaşanan pusuda 20–80 Rus ve 25–40 Malili asker öldü. Bu, Wagner’in Batı Afrika’daki en büyük yenilgilerinden biri olarak değerlendiriliyor.Ayrıca, Rus ve Malili birlikler, kuzeydeki bazı köylerde sivillere yönelik ağır insan hakları ihlalleriyle suçlanıyor.
RUSYA DESTEKLİ BİRLİKLER BAMAKO KUŞATMASINI BİTİREBİLİR Mİ?
Laessing’e göre yakıt krizi, hükümeti askerî kaynaklarını yakıt tankerlerini korumaya yönlendiriyor; bu da diğer bölgelerdeki güvenliği zayıflatıyor. Bu kriz, Africa Corps için önemli bir sınav olacak. Wagner kadar “risk almaya” istekli görünmüyorlar.
Rus sosyal medyasında paylaşılan bir videoda, Africa Corps üyelerinin yakıt konvoylarına hava desteği verdiği iddia ediliyor, ancak bu bilgi Al Jazeera tarafından doğrulanmadı.
“Eğer yakıtın Bamako’ya ulaşmasını sağlayabilirlerse, halk gözünde kahraman olurlar.” diyor Laessing.
Orta ve uzun vadede, Mali ve Burkina Faso yönetimlerinin JNIM’le müzakere masasına oturmak zorunda kalabileceği düşünülüyor. Goïta hükümeti bugüne kadar bu tür görüşmeleri reddetmişti. Ancak Ekim 2025’te, bazı yerel liderlerin arabuluculuğuyla sınırlı temaslara onay verdiği bildirildi.
Segou, Mopti ve Timbuktu bölgelerinde, grubun kuşatmayı kaldırması karşılığında halkın JNIM kurallarına, vergilerine ve orduyla iş birliği yapmama şartına razı olduğu yerel anlaşmaların imzalandığı bildirildi.
Kaynak: Al Jazeera