İngiliz tüketiciler tarafından atılan ve Gana’ya ihraç edilen ikinci el kıyafetlerin, koruma altındaki sulak alanlarda ortaya çıktığı tespit edildi. Greenpeace Afrika ve Unearthed gazetecilerinin ortak yürüttüğü soruşturma, başkent Akra yakınlarındaki uluslararası öneme sahip Ramsar sulak alanlarında çok sayıda moda markasına ait giysilerin çöp yığınlarında bulunduğunu ortaya koydu. Next markasına ait kıyafetler büyük bir çöplükte tespit edilirken, George (Asda) ve Marks & Spencer ürünleri çevredeki plajlarda sürüklenmiş halde bulundu. Aynı zamanda Zara, H&M ve Primark etiketli giysiler de sulak alanlara akan nehir kıyısında görüntülendi.
KANTAMANTO PAZARI: DÜNYANIN EN BÜYÜKLERİNDEN
Gana’da ikinci el kıyafetlerin merkezi haline gelen Kantamanto Pazarı, her hafta bin tonun üzerinde giysi alıyor. Ancak pazardaki satıcılar kalite düşüşünden şikayetçi. Satıcılardan Mercy Asantewa, “Eskiden kaliteli kıyafetler alırdık ve ailemizi geçindirirdik. Şimdi balyalardan çıkan giysiler satılamaz halde, daha baştan dağılmış oluyor,” dedi. Akra Atık Yönetimi Departmanı Başkanı Solomon Noi, günlük 100 ton tekstil atığının yalnızca 30 tonunun işlenebildiğini, kalanının ise sulak alanlara, denize ve nehir kanallarına karıştığını belirtti.
YABAN HAYATI TEHDİT ALTINDA
Atıkların döküldüğü Densu Deltası, Ramsar Sözleşmesi kapsamındaki uluslararası koruma alanları arasında yer alıyor. Bölgede nesli tehlikedeki deri sırtlı kaplumbağalar, yeşil deniz kaplumbağaları, gül rengi sumrular ve kervan kıyı kuşları gibi türler yaşıyor. Drone görüntüleri, Akkaway adlı yeni kurulan çöp sahasında hiçbir koruyucu altyapının (çöp astarı, sızıntı suyu toplama sistemi, gaz boşaltımı) bulunmadığını ve doğrudan sulak alan zeminine döküldüğünü gösterdi. Uzmanlar, bu durumun Gana’nın çevre yasaları ve Ramsar yükümlülükleriyle açıkça çeliştiğini belirtiyor.
“SUYU İÇEMİYORUZ, BALIK YERİNE KUMAŞ GELİYOR”
Sulak alanda yaşayan halk, çevresel tahribat nedeniyle geçim kaynaklarını kaybettiklerini söylüyor. Yedi yıldır bölgede yaşayan Seth Tetteh, “Eskiden bu sudan içebilirdiniz. Şimdi su simsiyah. Balık tutmak için ağ atınca kıyafet, çöp, her şey geliyor. Balıkçılık artık eziyet,” diye konuştu.19 yaşındaki öğrenci İbrahim Sadiq ise yeni açılan Weija Ashbread çöplüğünden önce bölgenin vahşi yaşamla dolu olduğunu, şimdi ise sivrisinek ve kötü kokunun yaşanmaz hale getirdiğini aktardı. M&S, George ve Primark markaları, müşterilere kıyafetlerini iade edebilecekleri geri alma programları sunduklarını söyledi. Zara ve H&M ise tekstil atıkları için hükümetlerce zorunlu hale getirilecek Üretici Sorumluluğu (EPR) yasalarına destek vereceklerini açıkladı. M&S, ayrıca Oxfam ile yürüttüğü mağaza içi geri dönüşüm programı ve Sojo ile başlattığı onarım hizmetleriyle atıkların azaltılmasına katkı sunduklarını belirtti. Zara’nın çatı şirketi Inditex’ten yapılan açıklamada ise “EPR düzenlemelerinin tekstil döngüselliği için temel oluşturacağına inanıyoruz. Yeni geri dönüşüm teknolojilerini destekliyor ve bu altyapının geliştirilmesine yatırım yapıyoruz” denildi.
ÇÖZÜM: YASAL DÜZENLEME VE YENİLİKÇİ ATIK
2023’te Brüksel’i ziyaret eden Ganalı ikinci el kıyafet satıcıları, AB’nin de EPR mevzuatı getirmesi çağrısında bulunmuştu. İngiltere’deki Tekstil Geri Dönüşümcüler Derneği de benzer bir yasanın İngiliz hükümeti tarafından dikkate alınmasını talep etti. Uzmanlara göre bu krizin çözümü; modanın yaşam döngüsünü düzenleyecek küresel politikalar, geri dönüşüm altyapısının güçlendirilmesi ve tüketim alışkanlıklarında dönüşümle mümkün.