Batı Afrika’nın kara ile çevrili ülkesi Mali, son aylarda El Kaide bağlantılı JNIM adlı silahlı grubun ablukası altında giderek derinleşen bir kriz yaşıyor. Yaklaşık 25 milyon nüfuslu ülkede, JNIM’in başkent Bamako’ya giden kritik tedarik yollarını kesmesi, günlük yaşamı felç etti.
Eylül ayından bu yana JNIM, başkente yakıt ve temel ihtiyaç maddelerinin ulaşmasını engelleyen büyük yolları kapatarak ülkeyi ciddi bir yakıt kıtlığına sürükledi. Bu abluka okulların ve işletmelerin kapanmasına, uçuşların askıya alınmasına ve elektrik kesintilerinin artmasına neden oldu. ABD ve İngiltere başta olmak üzere birkaç Batılı ülke vatandaşlarına Mali’den ayrılma çağrısı yaptı.
Uzmanlara göre bu kuşatma, JNIM’in taktik değişikliğine işaret ediyor. Kırsal saldırılardan ekonomik baskıya yönelen grup, askeri yönetimin kontrolünü zayıflatmayı ve onu müzakere masasına çekmeyi hedefliyor.
JNIM’İN KÖKENLERİ
JNIM, lideri Iyad Ag Ghali tarafından Mart 2017’de ilan edildi. Birleşmiş Milletler’e göre grup, Mali ve Sahel bölgesinde aktif beş farklı fraksiyonun birleşmesiyle kuruldu: Kuzeydoğudaki Ansar Dine, Mopti çevresinde faaliyet gösteren Macina Kurtuluş Cephesi ve Katiba Serma, ülke genelinde ve Nijer’in güneyinde etkin olan AQIM’in Sahra kolu ile güneyde faaliyet yürüten Al-Mourabitoun.
ABD merkezli ACLED’e göre JNIM, kökleri 1990’larda Cezayir iç savaşından doğan Mağrip El Kaidesi’ne (AQIM) dayanan Sahel’deki El Kaide yapılanması olarak tanımlanıyor. Farklı geçmişlere sahip gruplar, ortak ideoloji doğrultusunda Ghali liderliğinde birleşti.
Kidal bölgesinden bir Tuareg olan Ghali, 1990’lardan itibaren merkezde çoğunluğu oluşturan Bambara topluluğu ağırlıklı yönetime karşı ayaklanmalar yürüttü. Daha sonra kısa bir süre Suudi Arabistan’da diplomat olarak görev yaptı. 2012’deki isyanda Ansar Dine liderliğine dönerek JNIM’in temellerini atan süreçte kritik rol oynadı.
İSTİKRARSIZLIKTA GÜÇLENME
JNIM’in yükselişi, yıllardır süren çalkantılarla şekillendi. 2012’de askerler, kuzeydeki isyanı durdurmakta başarısız olduğunu öne sürerek Cumhurbaşkanı Amadou Toumani Touré’yi devirdi. Kısa süre içinde çeşitli silahlı gruplar kuzeydeki önemli şehirleri ele geçirerek Azawad adında bağımsız bir yapı ilan etti.
Fransa, 2013’te Serval Operasyonu ile müdahale ederek bazı şehirlerin geri alınmasına yardımcı oldu ancak geniş kırsal alanlar devlet kontrolü dışında kaldı. 2015’te imzalanan barış anlaşması da istikrar sağlamaya yetmedi ve bu atmosferde JNIM güç kazandı.
Grup, Tuareg, Fulani, Arap, Songhai ve Bambara topluluklarından üyeler toplayarak etnik sınırları aşan bir yapı kurdu. Bu çeşitlilik faaliyet alanını hem ülke içinde hem de sınır ötesinde genişletmesini kolaylaştırdı. Ancak BM’ye göre bu karma yapının iç uyumu zayıflatma ve yönetimsel sorunlar doğurma ihtimali de bulunuyor.
ACLED verilerine göre JNIM, 2018’de Burkina Faso’ya, 2020’de Fildişi Sahili’ne, ardından Benin ve Togo’ya yayıldı. Grup bu ay içinde Nijerya’daki ilk saldırı iddiasında da bulundu.
Ulusal ve uluslararası güçleri hedef alan saldırılar düzenleyen JNIM, 2018’de Burkina Faso’daki Fransız Büyükelçiliği ve ordu karargâhına yönelik saldırıları üstlendi; aynı yıl ABD tarafından terör örgütü ilan edildi. Grup ayrıca Mali ve Burkina Faso’daki birçok askeri üsse saldırılar gerçekleştirdi.
Finansmanını fidye için kaçırmalar, kaçakçılık, sığır hırsızlığı ve artisanal altın madenciliğinin kontrolü gibi yollarla sağlıyor. ABD ve BM raporları, grup militanlarının sayısının net olmadığını ancak tahminlerin 6.000 civarında olduğunu belirtiyor.
ZAYIFLIKLARI ORTAYA ÇIKARAN ABLUKA
2020 ve 2021’deki iki darbeyle şekillenen Mali yönetimi, Fransız ve BM güçlerini ülkeden çıkardıktan sonra güvenlik desteği için Rus Wagner Grubu’na yöneldi. Mali, Burkina Faso ve Nijer ile birlikte 2023’te Sahel Devletleri İttifakı’nı (AES) kurdu ve 2024’te bir konfederasyona dönüştürdü. Üçlü, daha sonra ECOWAS ve Uluslararası Frankofoni Örgütü’nden ayrıldığını duyurdu.
Askeri yönetimin 2020’de iktidarı ele geçirmesinden bu yana darbe lideri Albay Assimi Goita, silahlı grupları durdurma sözü vermiş olsa da verilere göre şiddet olayları ve sivil kayıplar giderek arttı. Yönetim seçim takvimlerini de defalarca erteledi. Goita, geçen temmuz ayında kendisini beş yıllığına –süresiz yenilenebilir şekilde– devlet başkanı ilan etti. Siyasi partiler ise mayısta tamamen kapatıldı.
Bamako’nun JNIM tarafından kuşatılması, askeri yönetimin zayıf noktalarını açığa çıkardı ve grubun bugüne kadarki en büyük etki alanına ulaştığını gösterdi.
Güvenlik analistlerine göre JNIM’in amacı başkenti izole ederek askeri yönetime olan güveni zedelemek. Bazı uzmanlar grubun nihai hedefinin ülkeyi kontrol etmek olabileceğini, bazıları ise hükümeti bir güç paylaşımı anlaşmasına zorlamayı amaçladığını savunuyor.
Afrika Stratejik Çalışmalar Merkezi, ülkede güvenliğin “sert şekilde kötüleştiğini” ve ülkenin giderek daha fazla parçalandığını belirterek istikrarsızlığın komşu ülkelere yayılabileceği ve yeni bir göç dalgası yaratabileceği uyarısında bulunuyor.