Bilim insanları, dünya genelinde her yıl yüz binlerce insanın ölümüne neden olan sıtma hastalığına karşı mücadelede çığır açacak bir yöntemi devreye soktu: Genetiği değiştirilmiş sivrisinekler. Altı ayaklı bu biyolojik savaşçılar, Afrika’da deneme alanlarında serbest bırakıldı.
Her yıl yüz binlerce can alan sıtma hastalığına karşı küresel sağlık camiası yeni ve iddialı bir çözüm yoluna başvuruyor: Genetik mühendisliğiyle laboratuvarda tasarlanmış sivrisinekler. İngiltere merkezli genetik araştırma şirketi Oxitec tarafından geliştirilen ve yalnızca dişi yavruların yaşamasını engelleyecek şekilde programlanan erkek sivrisinekler, Batı Afrika ülkesi Burkina Faso’da kontrollü biçimde doğaya salındı.
Bilim insanlarının “kısırlık geni” olarak tanımladığı genetik müdahale sayesinde bu özel sivrisinekler doğada çiftleştiklerinde yalnızca erkek yavruların yaşamasına izin veriyor. Dişi yavrular ise larva evresinden sonra gelişimini tamamlayamadan ölüyor. Bu sayede sıtmanın yayılmasından sorumlu olan dişi Anopheles sivrisineklerinin popülasyonunun zamanla azalması hedefleniyor.
GÖNÜLÜ KÖYLERDE UYGULANDI
Burkina Faso’nun güneybatısında yer alan birkaç köyde başlatılan bu pilot uygulama, bölge halkının onayıyla ve yerel sağlık otoritelerinin iş birliğiyle hayata geçirildi. Araştırmacılar, genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin doğadaki davranışlarını, üreme oranlarını ve çevresel etkilerini titizlikle takip ediyor. Elde edilecek veriler, yöntemin Afrika’nın diğer bölgelerine yayılıp yayılmayacağını belirleyecek.
ETİK VE EKOLOJİK TARTIŞMALAR GÜNDEMDE
Bu yenilikçi yaklaşım bilim dünyasında umutla karşılanırken, bazı çevreler genetik müdahalenin uzun vadeli ekolojik sonuçlarına dikkat çekiyor. Genetiği değiştirilmiş organizmaların doğal ekosistemlere etkisi ve biyoçeşitlilik üzerindeki olası riskleri, yöntemin daha geniş ölçekli kullanımında en büyük tartışma başlıklarını oluşturuyor.
SITMA HALEN CİDDİ BİR TEHDİT
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre sıtma 2022 yılında yaklaşık 620 bin kişinin ölümüne yol açtı. Vakaların büyük çoğunluğu Sahra Altı Afrika’da görülüyor ve en çok etkilenen gruplar çocuklar ile hamile kadınlar. Aşılama çalışmaları hız kazansa da hastalığın kontrol altına alınmasında sivrisinek popülasyonunun azaltılması hala kritik bir rol oynuyor.
Genetiği değiştirilmiş sivrisineklerle yürütülen bu öncü deney, bilim ile doğa arasındaki hassas dengede cesur bir adımı temsil ediyor. Başarılı olması hâlinde, sıtma başta olmak üzere birçok vektör kaynaklı hastalığa karşı küresel mücadelede dönüm noktası olabilir.