Fildişi Sahili halkı, 25 Ekim Cumartesi günü yapılacak başkanlık seçimleri için sandık başına gidecek. Bu seçimler, mevcut Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara’nın üst üste dördüncü dönemi için aday olma kararı nedeniyle geniş çaplı öfke ortamında gerçekleşiyor. Anayasa gereği, cumhurbaşkanları en fazla iki dönem görev yapabilir, ancak Ouattara, 2016 yılında uygulamaya konan anayasa değişikliğinin “süre sınırlamasını sıfırladığını” savunuyor.
Fildişi Sahili, dünyanın en büyük kakao ve kaju üreticisi olup, Batı Afrika’nın ikinci büyük ekonomisi olarak bölgesel bir güç konumunda. Atlantik’in batı kıyısında, Ghana ve Liberya arasında yer alıyor. Ülke, geniş yağmur ormanları ve bakir plajlara sahip. 32 milyonluk nüfusun yaklaşık dörtte biri ticaret merkezi Abidjan’da yoğunlaşırken, hükümetin merkezi iç kesimlerdeki başkent Yamoussoukro bulunuyor.
Ülke, Dünya Bankası verilerine göre Ouattara döneminde istikrarlı bir ekonomik ilerleme yaşadı. Fakat vatandaşlar, artan yaşam maliyetinden ve siyasi adaylar için eşit olmayan yarış alanından şikâyetçi. Fildişi Sahili, tarih boyunca seçim öncesi ve sonrası şiddet olaylarına sahne oldu. 2011’de ikinci Fildişi Sahili iç savaşı sırasında 3 binden fazla kişi öldü. Bunun nedeni ise, dönemin Cumhurbaşkanı Laurent Gbagbo’nun, Ouattara’ya karşı yenilgiyi kabul etmemesiydi.
Bu kez, seçim öncesinde bazı adayların yasaklanmasına tepki olarak ülkede ara sıra protestolar başladı. Özellikle eski Credit Suisse bankası yöneticisi ve popüler muhalefet adayı Tidjane Thiam yasaklandı. Hükümet, protestolara sert şekilde müdahale etti. Gösteri yasağı ilan edildi ve en az 237 kişi, adayların dışlanmasına karşı kampanya yürüten Ortak Cephe siyasi hareketi üyesi olarak tutuklandı. Bu hafta Salı günü itibarıyla, protestolara katılan 58 kişi 36 ay hapis cezasına çarptırıldı.
Seçim günü huzuru sağlamak için 44 binden fazla polis ve asker ülke genelinde görevlendirildi. Analistler, seçim günü şiddet olaylarının kaçınılmaz olacağı konusunda endişeli. Bu seçimde 18 yaş üstü 8,7 milyon kayıtlı vatandaş oy kullanabilecek. Ancak ülkede düşük bir katılım oranı bulunuyor. 2020 seçimlerinde sadece yüzde 53 katılım sağlanmıştı. Kazanan adayın oyların mutlak çoğunluğunu alması gerekiyor. İlk turda çoğunluk sağlanamazsa ikinci tur yapılacak.
KİMLER YARIŞ DIŞI BIRAKILDI?
Tidjane Thiam
Anayasa Konseyi, Haziran ayında, Tidjane Thiam’ın (Fildişi Sahili Demokratik Partisi – PDCI lideri ve Ouattara’nın en büyük rakibi) eski çifte vatandaşlığı nedeniyle başkanlık için yasaklanmasına onay verdi. 63 yaşındaki Thiam, gençler arasında yaygın destek görüyor.
Daha önce Credit Suisse dahil önde gelen finans kurumlarında çalıştı. Thiam, 1960–1993 yılları arasında ülkenin ilk Cumhurbaşkanı olan Felix Houphouet-Boigny’nin kuzeni. Fildişi Sahili’nde doğdu ancak 1987’de Fransız vatandaşlığı aldı. Mart ayında vatandaşlıktan feragat etti, ancak mahkeme bunu “çok geç” buldu.
Laurent Gbagbo
Eski Cumhurbaşkanı ve Ouattara’nın başlıca rakibi Laurent Gbagbo da yasaklı. 2011 seçimleri sırasında yenilgiyi kabul etmediği için insanlığa karşı suçlarla suçlandı. Gbagbo, Lahey’deki Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde (ICC) yargılandı, ancak 2021’de Fildişi Sahili’ne döndü ve mahkeme tarafından hala başkanlığa aday olması yasaklandı. Bunun nedeni, savaşla bağlantılı bir Fildişi Sahili mahkeme kararı.
Gbagbo’nun yakın müttefiki Charles Ble Goude ve Ouattara’nın eski başbakanı Guillaume Soro da benzer şekilde adaylıktan men edildi. Eleştirmenler, özellikle Gbagbo ve Thiam’ın dışlanmasının Ouattara’ya haksız bir avantaj sağladığını ve dördüncü dönem yolunu açtığını söylüyor.
Senegal merkezli danışmanlık firması Control Risks’ten analist Beverly Ochieng, Al Jazeera’ye konuştu:
“Gbagbo ve Thiam’ın dışlanması, siyasi rekabeti azalttı ve seçim günü dahil olmak üzere sivil huzursuzluk ve siyasi şiddeti körükleyen siyasi anlaşmazlıkları artıracak.”
ADAYLAR KİMLER?
Alassane Dramane ‘ADO’ Ouattara
İktidardaki Ouattara, 83 yaşında ve Aralık 2010’dan beri görevde. Ruling Rally of Houphouetistes for Democracy and Peace (RHDP) lideri. Hükümeti, iç savaştan sonra birliği yeniden sağlamadaki çabalarıyla övülüyor.
Görevde olduğu dönemde, “Ivoirite” kavramı nedeniyle etnik gruplar arasında gerilim oluşmuştu. Bu terim, bazı etnik grupların diğerlerinden daha “Ivorian” olduğunu iddia ediyordu. Kuzeydeki çoğunluğu Müslüman gruplar ile güneydeki çoğunluğu Hristiyan gruplar arasında gerilime yol açtı. Ouattara’nın kökenleri Burkina Faso’ya dayandığı söylentileri, Gbagbo ve destekçileri tarafından onun “Ivorian olmadığı” iddiası için kullanıldı.
Ouattara, ekonomik olarak güçlü bir performans gösterdi. Kakao ve diğer tarım ürünleri ihracatı ile büyük altyapı projelerini destekledi. Dünya Bankası verilerine göre, ilk on yılda yıllık ortalama GSYİH artışı yüzde 8,2 oldu. COVID-19 krizinde bile büyüme istikrarlı devam etti.
2015’te ikinci dönemini büyük bir farkla kazandı. Ancak 2020’de tekrar aday olma kararı, iki dönem sınırlamasını ihlal ettiği gerekçesiyle halk desteğini düşürdü. O dönemde, önce aday olmayacağını söylemiş, ancak partisinin adayı pandemi sırasında vefat edince kararını değiştirmişti.
Anayasa değişikliği savunucuları, 2016’daki yeni anayasanın yaş ve vatandaşlık şartlarını kaldırdığını, dolayısıyla Ouattara’nın iki yeni dönem için uygun olduğunu iddia ediyor. 2020 seçimlerinde protestolar çıktı, muhalefet seçimleri boykot etti ve Ouattara yeniden büyük bir farkla seçildi. Ön ve sonrası olaylarda en az 85 kişi öldü.
Francophone Batı Afrika’da eski sömürgeci Fransa’ya karşı geniş bir düşmanlık var. Ouattara’nın dördüncü dönem kararı, Abidjan’da protestolara yol açtı. Bunun bir kısmı, Fransa’ya yakınlığı algısıyla ilgiliydi. Ocak 2025’te Fildişi Sahili hükümeti, yıllardır faaliyet gösteren Fransız askeri üslerini kapattı. Analistler, bu adımı halkı yatıştırmak için aldığını söylüyor.
Yine de Ouattara, adaylığının onaylananlar arasında net favori. Altyapı gelişimini artırmayı, eğitim ve sağlığa odaklanmayı vaat ediyor. Analist Ochieng, Ouattara’nın kuzeyde güçlü destek gördüğünü, güneyde de parti olarak ilerleme kaydettiğini belirtti. Ancak iktidar kaynakları onu güçlendiriyor.
“Her seçim döngüsünde oyun alanı, iktidar partisinin siyasi ve güvenlik mekanizmaları üzerindeki etkisi nedeniyle dengesiz kalıyor.” dedi.
Simone Gbagbo
2022’de kurulan Movement of Capable Generations partisinin lideri, 73 yaşında. Ülkenin “Demir Kadın”ı olarak biliniyordu. Eşi Laurent Gbagbo’nun ilk iç savaş döneminde aldığı kararları yönlendirdiği düşünülüyordu.
2011’de Ouattara’ya yenilgiyi kabul etmeyen eşiyle birlikte tutuklandı. 2015’te devlete karşı işlediği suçlardan 20 yıl hapse mahkûm edildi. 2018’de affedildi. 2023’te boşandılar. Simone Gbagbo’nun neden yasaklanmadığı belirsiz. Mitinglerinde, sağlık ve istihdam açıklarını kapatacağını ve protestolara güç kullanımına karşı duracağını söylüyor.
Jean-Louis Billon
Eski Ticaret Bakanı, 60 yaşında. Demokratik Kongre (CODE) adayı. 18 parti ve siyasi hareketten oluşan yeni bir koalisyon. Kendini sağ eğilimli bir politikacı olarak tanıtıyor. PDCI partisinden aday olamadığı için CODE’a katıldı. Hedefi, genç nesil değişimi ve özel sektör yatırımlarını artırmak.
Billon, ülkenin en büyük özel işvereni olan SIFCA Grubu’nun kurucusu Pierre Billon’un oğlu.
Ahoua Don Mello
67 yaşında, Gbagbo’nun eski sözcüsü ve müttefiki. Bağımsız aday. ABD ve AB’den yaptırımlara maruz kaldı. 2021’e kadar sürgündeydi.
Henriette Lagou Adjoua
66 yaşında, merkezci bir koalisyon olan Group of Political Partners for Peace lideri. Kadınların siyasette yer almasını savunuyor.
2000’de kısa süreliğine Sosyal İşler Bakanı oldu. 2015 seçimlerinde başkanlığa aday olan ilk iki kadından biri.
SEÇİMDEKİ TEMEL KONULAR
Siyasi özgürlük ve seçim şiddeti
Muhalefet, aday yasakları, protestoların engellenmesi ve göstericilerin tutuklanmasını eleştiriyor. Mevcut başkanın demokratik değerlerden uzaklaştığını savunuyorlar. Analist Ochieng, şiddetin Abidjan ve Yamoussoukro’daki muhalefet bölgelerinde olabileceğini, ancak ülke genelinde yayılmasının olası olmadığını söyledi. Bunun nedeni, hükümet güçlerinin bölgedeki ağırlığı.
Politikacılar, şiddeti teşvik ediyor izlenimi vermek istemiyor. Bu yüzden sistematik bir bozucu mobilizasyon görülmüyor.
Sosyal eşitsizlik
Ouattara’nın ekonomik ilerlemesi, IMF destekli kredilerle güçlendirildi. Ancak gelişme eşit dağıtılmadı ve şehirlere odaklandı. Ülke, IMF’ye 4 milyar dolar borçlu. 2023’te nüfusun yüzde 39’u yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Şehirlerde yoksulluk oranı yüzde 31, kırsalda ise yüzde 54,6. Altyapı ve hizmetler de kuzey ve güney arasında keskin fark gösteriyor. İklim değişikliği eşitsizliği artırıyor. Sıcak dalgaları, kakao ve sebze üretimini bozuyor. Ülke, Burkina Faso ve Nijer gibi komşulardan gıda ithal etmek zorunda kalıyor.
Bölgede silahlı gruplar
Fildişi Sahili, Mali ve Burkina Faso’daki silahlı gruplardan kaynaklı şiddet sızıntılarına karşı savunmasız. Jama’a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin (JNIM) ve ISGS bölgede saldırılar düzenliyor. 2016’da Grand Bassam sahil tatil beldesinde üç silahlı kişi, bir otele saldırdı ve 19 kişi öldü. AQIM ve al-Mourabitoun grupları sorumluluğu üstlendi.
2020’de Kafolo’daki askeri karakola saldırı yapıldı, 14 asker öldü, diğerleri yaralandı. Bu konu, Ouattara’nın seçim kampanyasında güvenliği sağlama taahhüdü için kritik. Hükümet, 2022’den itibaren savunma bütçesini artırdı, kuzeydeki bölgelere asker konuşlandırdı ve Çin’den zırhlı tanklar aldı.
Kaynak: Al Jazeera