Afrika kıtası, 2023’te dünya genelindeki sıtma vakalarının ve ölümlerinin büyük çoğunluğuna sahne oldu. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) verilerine göre geçen yıl tespit edilen 263 milyon sıtma vakasının yüzde 94’ü Afrika’da görüldü; 597 bin kişinin hayatını kaybettiği hastalığın neden olduğu ölümlerin yüzde 95’i yine bu kıtada gerçekleşti.
Sıtma, özellikle 5 yaş altı çocuklar için kıtanın en büyük sağlık tehditlerinden biri olmayı sürdürüyor. Nijeryalı çocuk doktoru Lawan Musa Tahir, “Afrika’da her 90 saniyede bir çocuk sıtma nedeniyle yaşamını yitiriyor” dedi.
EN BÜYÜK ETKEN ÇEVRE TEMİZLİĞİ
Anofel cinsi dişi sivrisineklerin taşıdığı parazitlerin insanlara bulaşmasıyla ortaya çıkan sıtma, uygun çevre koşulları bulunmadığında hızla yayılıyor. Tahir’e göre, çevre temizliği yetersiz olan, kalabalık bölgelerde hastalık çok daha yaygın. “Sadece ilaç ya da koruyucu ağlar yetmez; su birikintilerinin kurutulması, çöplerin toplanması gibi çevresel önlemler hayati önemde” ifadelerini kullandı.
İLERLEME DURDU
Tahir, 2000’li yıllardan bu yana 2 milyar sıtma vakasının önlendiğini ve yaklaşık 13 milyon hayatın kurtarıldığını belirtse de, 2017’den itibaren ilerlemenin duraksadığını ve gerileme riskinin arttığını vurguladı.
2021 itibarıyla, Sahra Altı Afrika ülkelerinin yaklaşık yarısı sağlık harcamalarının üçte birinden fazlasını dış yardımlarla karşılıyor. Ancak donör yorgunluğu, iklim değişikliği ve jeopolitik istikrarsızlık bu kaynakları tehdit ediyor.
AŞILAR UMUT VADEDİYOR
DSÖ, sıtma ile mücadelede önemli bir adım olarak, yeni nesil aşıları devreye aldı. Ekim 2023’te önerilen R21/Matrix-M (R21) aşısı, yüzde 75 etkinliğiyle dikkat çekiyor. Bu aşı, ilk sıtma aşısı olan RTS,S/AS01’in (RTS,S) uygulamasına tamamlayıcı olarak getirildi. 2024 itibarıyla Fildişi Sahili ve Güney Sudan’da uygulamaya konan R21’in yıl sonuna kadar 15 Afrika ülkesine ulaştırılması planlanıyor. Ayrıca, 2023-2025 döneminde 12 ülkeye toplam 18 milyon doz RTS,S aşısı dağıtılması hedefleniyor.
Fildişi Sahili’nde, zorlu bölgelere ulaşmak için aşıların dronlarla taşınması gibi yenilikçi yöntemler de kullanılıyor.
SİYASİ İRADE ARTIYOR
Mart 2024’te, sıtma yükü yüksek 11 Afrika ülkesinin sağlık bakanları Kamerun’un başkenti Yaounde’de “Sıtmayı Sona Erdirmek İçin Yaounde Deklarasyonu”nu imzalayarak mücadeleye olan kararlılıklarını ortaya koydu. Bildirge, ulusal sağlık sistemlerinin güçlendirilmesini, veri teknolojilerine yatırım yapılmasını ve çok sektörlü iş birliklerinin artırılmasını öngörüyor.
Ayrıca, “Sıfır Sıtma Benimle Başlar” kampanyası kapsamında 25 Afrika ülkesi, 2030 yılına kadar sıtmayı ortadan kaldırma hedefiyle yerel düzeyde seferberlik başlattı.