Ramazan ayı yaklaşırken dünyanın dört bir yanındaki Müslümanlar bu ay için hem maddi hem manevi bir hazırlık telaşındalar. Bu telaşın en renkli ve canlı haliyse Afrika kıtasında yaşanıyor. Afrika’da Müslümanlar Ramazan’a tıpkı bir bayramı karşılar gibi hazırlanıyor. Bu ay için yapılan hazırlıklar ve kültürel farklılıklar Afrika kıtasında farklı bir cümbüş oluşturuyor.
Mısır’dan Senegal’e, Somali’den Güney Afrika’ya, Müslümanların Ramazan hazırlığını sizler için derledik.
KUZEY AFRİKA ÜLKELERİNDE RAMAZAN AYI
Kuzey Afrika ülkeleri Ramazan ayını ışıl ışıl bezenmiş sokaklar ile karşılıyor. Bu ülkelerin genelinde benzerlik gösteren pek çok gelenek var bunlardan ilki ”Hilal Görme” geleneği. Ramazan ayının başlangıcını haber veren bu uygulama, Hz. Muhammed’in (sav) ”Hilali (Ramazan hilalini) görünce oruca başlayınız ve hilali (Şevval hilalini) görünce bayram ediniz. Hava bulutlu olursa içinde bulunduğunuz ayı otuza tamamlayınız.” hadisinden kaynaklı sürdürülmektedir.
Kuzey Afrika ülkelerinde yaygın olan iftar topu geleneğinin kökenine dair çeşitli rivayetler bulunmakta. İlk rivayete göre, Memluk döneminde bir asker topu temizlerken iftar vakti ezan sesiyle birlikte top kazara patlamış ve bu gelenek başlamıştır. Bir diğer rivayet ise, iftar topu uygulaması Kavalalı Mehmet Ali Paşa döneminde başlatılmıştır. Günümüzde özellikle Mısır başta olmak üzere birçok Kuzey Afrika ülkesinde bu gelenek devam etmektedir.
Mısır
Mısır, Ramazan ayını ışıl ışıl süslenmiş caddeleri ve Fanoos adı verilen fenerleriyle karşılıyor.
Bu ayda ihtiyaç sahiplerinin iftar yapabilmesi için ”Mawa’id Al-Rahman” adı verilen Ramazan çadırları kuruluyor. Bunun yanı sıra hava şartları uygunsa mahalleler arasında sokak iftarları kuruluyor ve birçok insan tek bir sofra etrafında oruç açıyor. Halk iftarın ardından teravih için camilerde toplanıyor.
Mısır mutfağının zenginliği iftar sofralarına da yansıyor. İftarda önce hurma ve sütle oruç açılıyor, ardından geleneksel lezzetler sofraları süslüyor.
Mısırlılar, iftarda sıkça ful medames (haşlanmış bakla), taameya (Mısır usulü falafel) ve molokhia (yeşil yapraklı sebze çorbası) tüketiyor. Pirinç, makarna ve mercimekten oluşan kushari de iftar sofralarının vazgeçilmezleri arasında. Etli yemekler ve baharatlı tavuk çeşitleri de sofralarda yerini alırken, tatlı olarak kunafa ve atayef öne çıkıyor. İftar sonrası ise karkade (hibiskus çayı) ve amar al-din (kayısı suyu) gibi geleneksel içecekler tercih ediliyor.
LİBYA
Libya’da da tıpkı Mısır’da olduğu gibi sokaklar süslenir ve hilalin görünmesiyle birlikte halk birbirinin ramazanını tebrik eder. İftar sofralarında geleneksel Libya çorbası, bazeen ve mbatan gibi yemekler tüketilir. Sofralarda bol baharatlı et yemekleri, sebzeler ve hamur işleri sıkça yer alır. Sahurda ise bol tahıllı ekmekler, zeytin, peynir, yoğurt ve nane çayı tercih edilir, böylece gün boyunca susuzluk ve açlık daha az hissedilir.
Halk teravihten çıktıktan sonra sohbet etmek için bir araya gelir sahura kadar oturulur. Bu sırada çocuklarda sokaklarda oyun oynayarak sahuru beklerler.
FAS
Fas, Ramazan ayını büyük bir özenle karşılıyor. Bu ayda erkekler cilbab, kadınlar ise kaftan adı verilen geleneksel kıyafetlerini giyiyor, hatta mümkünse yenilerini alıyorlar. Ramazan’ın başında Hassaniye Dersleri başlatılıyor. Kralın öncülüğünde, din âlimleri ve akademisyenler bir araya gelerek İslam, ahlak ve toplumsal konular üzerine dersler veriyorlar. Bu dersler, televizyon ve radyodan yayınlanarak halkın geniş kesimlerine ulaştırılıyor.
Ramazan boyunca camiler dolup taşarken, iftar ve sahurda Fas mutfağının geleneksel lezzetleri hazırlanıyor. Oruç genellikle harira çorbası, hurma ve şebekiya gibi bal ve bademle hazırlanan tatlılarla açılıyor. Yanında nane çayı, süt ve taze meyve suları tüketiliyor. Ana yemeklerde ise tajin, kuskus, briouat (içli börek) ve çeşitli etli veya sebzeli yemekler yer alıyor. Sofralarda zeytin, haşlanmış yumurta ve ballı hamur işleri de eksik olmuyor. Fas mutfağının zengin aromaları ve baharatları, iftar sofralarına özel bir lezzet katıyor.
Tıpkı Mısır’da olduğu gibi Fas’ta da sahur için bir uygulama var. Fas’ta ‘‘Neffar’’ olarak anılan bu görev, halk tarafından sevilen ve güvenilir bir kişi tarafından icra edilir. Neffar, Ramazan boyunca, borazan ya da davul çalarak halkı sahura kaldırır.
TUNUS
Tunus’ta Ramazan, sokakların süslenmesi ile başlıyor. Aileler bu ayda ”Nush Ramazan” adında bir hediyeleşme geleneğini devam ettiriyor. Nush Ramazan’da aileler, çocuklarına çeşitli hediyeler alıyor. Çocuklar geleneksel kıyafetler giyerek komşuları ziyaret edip hediyeler topluyor.
Evlenmek isteyen gençler genelde ramazanın ilk yarısında nişanlanır. Ramazan’ın yirmi yedinci gecesi, erkek tarafı kız tarafına “el-mevsim” denilen özel bir hediye sepetini götürür. Bu ayda evlenen çiftlere aileleri tarafından el dokuması halı hediye edilir.
Tunus’ta oruç genellikle hurma ve sütle açıldıktan sonra Şorba Frik içilir. İftarda Brik, etli kuskus olan Kousksi bil-Allouch ve koyu kıvamlı güveç Mloukhia gibi ana yemekler tercih edilir. Tatlı olarak şerbetli Zlebia ve Mkharqa sofrayı süslerken, tarçın ve portakal çiçeği suyu ile yapılan Borşam içeceği iftar sonrası mideyi rahatlatır. Ramazan ayı boyunca aileler ve komşular bu lezzetleri paylaşarak dayanışma ruhunu yaşatır.
Ramazan ayının sonunda ise bir tatlı yarışması yapılır. Masmoudi olarak anılan bu yarış aileler arasında gerçekleşiyor. Tunus’un en meşhur tatlısı Zlebiya’yı en iyi yapan kişiye ufak bir hediye takdim ediliyor.
CEZAYİR
Cezayir’de Sidna Ramazan (Şerefli Ramazan) olarak anılan bu ayın ilk gününde Tajin Barkook (Kuru erikli tajin) yapılarak ikram edilir. Bunun sebebi bu aya tatlı bir başlangıç yapılmak istenmesidir. Cezayirliler oruçlarını hurma ve sütle açıyor, ardından sebzeli ve etli bir çorba olan Chorba Frik içilir. İftarda içi et, tavuk veya sebzeyle doldurulan Bourek muhakkak yer alır. Ana yemek olarak kuzu etli kuskus Couscous veya baharatlı et yemeği Rechta tercih edilir. Tatlı olarak bal ve bademle hazırlanan Kalb el Louz ve Makroud gibi şerbetli tatlılar tüketilir.
Cezayir’de iftar kadar sahur sofraları da oldukça ihtimamlı hazırlanıyor. Akrabalar ve komşularla yapılan sahurda çeşitli tatlılar ve nane çayı, geleneksel bakır tepsi ve tabaklarda sunuluyor.
Cezayir’de sünnet törenleri Ramazan ayının 27’sinde gerçekleştiriliyor. Halk bugünü insanların kaderlerinin belirlendiği gün olarak kabul ediyor.
SUDAN
Sudan’da Ramazan demek uzun sokak iftarları anlamına geliyor. Ramazan öncesinde aileler ve hayır kurumları, ihtiyaç sahiplerine gıda yardımları yaparken, pazarlarda Ramazan’a özgü yiyecekler satılıyor.
Sudan mutfağının vazgeçilmezleri arasında yer alan hibiscus çayı (karkadeh), baobab suyu (tabaldi) ve aseeda, mullah rob gibi geleneksel yemekler iftar sofralarında yerlerini alıyor. İftar öncesi insanlara hurma ve su ikram ediliyor.
SAHRA ALTI AFRİKA’DA RAMAZAN
SOMALİ
Somali’de Ramazan sofraları, hurma ve su ile açılan iftarlarla başlar ve ardından yöresel lezzetler sunulur. “Canjeero” (Somali usulü ekmek), “Bariis” (baharatlı pirinç pilavı) ve “Suqaar” (et yemeği) gibi geleneksel yemekler sofralarda yer alır. Sahurda ise süt, çay ve hafif hamur işleri tüketilerek oruç için enerji depolanır.
Ramazan gecelerinde insanlar bir araya gelerek “Dhaanto” adı verilen geleneksel şarkılar eşliğinde sohbet eder. Yaşlılar ve gençler İslam tarihi, kültürel hikayeler ve Ramazan’ın manevi yönü hakkında konuşarak bilgi paylaşımında bulunur. Kadınlar da evlerde bir araya gelip topluca ibadet eder. Bu toplantılar, Somali toplumunda birlik ve beraberliği güçlendiren önemli bir gelenektir.
Mahallelerde ve camilerde büyük iftar sofraları kurularak herkesin bir şeyler getirdiği toplu yemekler düzenlenir. Yoksullara ikramda bulunmak büyük sevap sayıldığı için insanlar bu sofralara katılmaya özen gösterilir
NİJERYA
Nijerya’da iftar ve sahurda genellikle geniş aileler bir araya gelir. İftar, genellikle hurma ile açılır, ardından geleneksel Nijerya yemekleri yenir. Bunlar arasında Jollof Rice, Suya, Moi Moi, Akara gibi lezzetler yer alıyor.
Nijerya’da da Ramazan davulcusu geleneği var fakat yalnızca sahurda değil iftar vaktinde de davul çalarak insanlara vaktin girdiğini haber veriyorlar. Bu gelenek büyük şehirlerde değil daha çok kırsal bölgede devam ettiriliyor.
SENEGAL
Senegal’de iftar “Ndogou” olarak anılıyor. Ndogou, geniş aile, komşular ve ihtiyaç sahiplerinin aynı sofrada toplanması anlamına geliyor.
Senegal’de oruç genelde, hurma, ekmek, süt ve (baharatlı kahve) ile açılır. İftar sofralarında genellikle “Chorba” (sebzeli et çorbası), “Thieboudienne” (pirinçli et yemeği) ve “Mafé” (fıstık soslu et yemeği) gibi etli yemekler tercih edilir.
Tatlı olarak ise Couscous, Boubou ve Thiakry ve meyveler tercih ediliyor. Sahurda ise daha hafif yiyecekler; ekmek, peynir, yumurta ve meyve yenir. Ayrıca, Ramazan ayında Senegal halkı yardımlaşma ve sadakaya büyük önem verir.
GÜNEY AFRİKA
Ramazan’ın gelişini hilal ile duyuran ülkelerden biri de Güney Afrika. Güney Afrika’da nüfusun yaklaşık %2’si Müslüman ve çoğunlukla Cape Town, Durban, Johannesburg şehirlerinde yaşamaktadır.
İftar sofralarında samoosa (üçgen börek), daltjies (nohutlu kızartma), akni (baharatlı pilav) ve bobotie (kıyma yemeği) gibi geleneksel Cape & Malay yemekleri yer alır.
Oruç genellikle hurma ve su ile açılır. Sahurda ise ekmek, yumurta ve süt ürünleri tüketilir.
HAYIRLI RAMAZANLAR
Kıtanın geri kalanındaki Müslüman topluluklar da Ramazan’ı büyük bir coşku ile karşılıyor. Bu mübarek ay, bedenin ve ruhun ihtiyacından fazlasını almaması gerektiğini hatırlatırken, İslam’daki kardeşlik duygusunun canlanmasını sağlıyor.
Ramazan ayını, çatışma bölgesinde ya da çatışmadan kaynaklı göç ettiği mülteci kampında geçirecek milyonlarca Müslüman var. Birlik ve beraberliğin simgesi olan bu ayda, Afrika kıtasında devam eden çatışmaların sulh ile çözülmesi ve Müslümanların uğradığı zulmün son bulması temennisiyle. Hayırlı Ramazanlar.