ABD, AIDS’e yol açan virüsün yayılmasını durdurmayı hedefleyen bir girişim planı yaptı, bu kapsamda hastalıktan en çok etkilenen ülkelere HIV önleyici bir ilaç sağlanacağı açıklandı.
Ancak geçtiğimiz hafta lenacapavir ilacının ilk bağışlanan dozlarının Esvatini ve Zambiya’ya ulaştığı bu program, hasta hakları gruplarından eleştiriler alıyor. Nedeni, Trump yönetiminin dünyadaki en büyük HIV pozitif nüfusa sahip ülke olan Güney Afrika’ya hayat kurtaran antiretroviral ilacı ulaştırmayı reddetmesi. Eleştirmenler, bu kararın siyasi motivasyonla verildiğini öne sürüyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı üst düzey yetkilisi Jeremy Lewin, Pazartesi günü gazetecilere yaptığı açıklamada, “ABD, Güney Afrika’ya doz sağlamayacak,” dedi ve yönetimin bunun yerine Güney Afrika gibi “kendi imkanlarıyla önemli kaynaklara sahip” ülkeleri, ilaçları kendilerinin finanse etmeye teşvik edeceğini belirtti.
Yönetim yetkilileri karara ilişkin sorulara hemen yanıt vermedi.
Güney Afrika, dünya genelindeki HIV pozitif nüfusunun yaklaşık beşte birine sahip ve tarihsel olarak HIV önleme için ABD’den en büyük payı alan ülke konumunda.
TRUMP, GÜNEY AFRİKA HAKKINDA ASILSIZ İDDİALAR ÖNE SÜRÜYOR
Başkan Donald Trump, Şubat ayında Beyaz Afrikalıların çoğunluk Siyahi bir ülkede kötü muamele gördüğünü iddia ederek ABD yardımlarını tamamen durduran bir kararname yayımladı. Uzmanlar, bu iddiaların abartılı veya yanlış olduğunu belirtiyor. Mayıs ayında Trump, Oval Ofis’te Güney Afrika Cumhurbaşkanı Ramaphosa’yı sürpriz bir şekilde karşılayarak, yanlış bir şekilde 1.000’den fazla çiftçi mezarını gösterdiğini iddia ettiği video görüntüleri sundu. (Gerçekte görüntüler, şiddete karşı yapılan bir protestoyu gösteriyordu, gerçek mezarları değil.)
Trump yönetiminin Beyaz Güney Afrikalılara odaklanması, Pretoria ile ilişkilerini gölgede bıraktı. Yönetim, ABD mülteci programını neredeyse tamamen Güney Afrikalılara yönlendirdi ve bu ay Güney Afrika’da gerçekleşen G20 zirvesine üst düzey katılımını geri çekti; Trump’ın iddia ettiği anti-Beyaz şiddet ve zulüm söylemlerini yeniden gündeme getirerek, yıllık dünya ekonomileri toplantısının ilk Afrika ev sahibi ülkesinin konumunu zayıflattı.
ABD, YARDIMLARINI KESİYOR
Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşünden bu yana yönetim, ABD dış yardımını “Önce Amerika” dış politika hedefleriyle uyumlu hâle getirmeyi amaçladığını belirtti. Yetkililer, yılın başında tüm insani yardımlarda bir duraklama uyguladı, programları gözden geçirdi ve ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı’nı (USAID) parçaladı. Yönetim ayrıca Başkanın AIDS Acil Planı (PEPFAR) gibi uzun süredir başarılı programları yeniden şekillendirerek, bağışçı ülkelerde kendi kendine yeterliliği teşvik etmeye çalıştı.
Ancak eleştirmenlere göre, Güney Afrika’yı lenacapavir girişiminden dışlamak, Trump’ın dış politikasının ABD dış yardım hedeflerini aktif olarak nasıl baltaladığını gösteriyor. Eleştirmenler, Trump yönetiminin 2030 yılına kadar küresel HIV enfeksiyonlarını yüzde 90 azaltma hedefi belirlediğine dikkat çekiyor.
HIV/AIDS tedavisine erişim için kampanya yürüten Health GAP’in icra direktörü Asia Russell, “Yeni enfeksiyonları önleme çabalarını kendi elleriyle sabote ediyorlar. Bu israf, zalimce ve kendi kendini boğan bir hamle,” dedi.
HASTALIKTAN EN ÇOK ETKİLENEN ÜLKELERE İLAÇ SAĞLANACAK
Trump yönetimi, Eylül ayında, hastalıktan en çok etkilenen ülkelere lenacapavir sağlanacağını açıkladı. Bu plan, ilacı geliştiren ABD merkezli Gilead Sciences ve AIDS, Tüberküloz ve Sıtma ile Mücadele Küresel Fonu ile birlikte Biden yönetimi sırasında oluşturulmuş bir planı canlandırıyor.
Başlangıçta hedef, 2028 yılına kadar bir düzine ülkeye kadar 2 milyon kişiye lenacapavir sağlanmasını garanti etmekti. ABD yetkilileri, yüz binlerce hayatın kurtarılmasını umduklarını belirtti.
Duyurunun yapıldığı dönemde, bu adım HIV ile mücadele eden birçok savunuculuk grubu tarafından olumlu karşılandı. Lenacapavir, dünyadaki ilk yılda iki kez uygulanan HIV önleyici aşı olmasıyla, düzenli enjeksiyon veya birden fazla hap gerektiren diğer pre-exposure profilaksi (PrEP) yöntemlerine göre çok daha kolay uygulanabiliyor.
Güney Afrika, Nisan ayından itibaren enjeksiyon sağlamak için Küresel Fon’dan bağış yoluyla bazı dozlar alacak. Geçen ayki bir etkinlikte Güney Afrika Sağlık Bakanı, başlangıçta ilk iki yıl için yarım milyondan az kişiye yetecek kadar ilacın olacağını söyledi. Ülkede yaklaşık 8 milyon HIV pozitif kişi bulunduğu için “talebin başlangıçta arzı aşması muhtemel,” dedi Bakan Aaron Motsoaledi.
Güney Afrika, ABD desteği olmadan çoğunlukla Küresel Fon tarafından finanse edilen dozları alacak tek ülke değil. Trump yönetimi ile sorun yaşayan bir başka büyük Afrika ülkesi Nijerya da ABD tarafından satın alınan dozları alamıyor.
GÜNEY AFRİKA PAZARI ÖNEMLİ
Uzmanlar, Güney Afrika’nın istisnasının en çarpıcı olduğunu belirtiyor; sadece en büyük HIV pozitif nüfusa sahip olduğu için değil, aynı zamanda daha fazla lenacapavir dozunu absorbe edebilecek büyük bir sağlık sistemine sahip olduğu için de.
HIV/AIDS önleme çalışmalarına odaklanan AVAC’ın icra direktörü Mitchell Warren, “Bu büyük bir kaçırılmış fırsat,” dedi. Lenacapavir için sürdürülebilir bir pazar sağlamak için Güney Afrika’ya ihtiyaç olduğunu ve Gilead’ın siparişler varsa üretimi hızla artırabileceğini ekledi.
Güney Afrika’nın lenacapavir programından dışlanması, birçok açıdan başarılı bir ABD küresel sağlık planını zayıflatıyor gibi görünse de, Dışişleri Bakanlığı’ndan Lewin bu iddiaları reddetti ve planın programın öngörülen takviminden ilerlediğini söyledi.
Lewin, “Başlangıçta … en az 2 milyon doz sağlayacağımızı ve 2028 yılına kadar bu hedefe ulaşacağımızı belirtmiştik. Yaptığımız ilerlemeyle, hedefe 2027’nin ortalarına doğru veya erken döneminde ulaşacağımızı düşünüyoruz,” dedi ve HIV gibi hastalıklarla mücadelede “aciliyetle” hareket etmenin hayati önem taşıdığını ekledi.