Uganda’nın ulusal simgelerinden biri olan Gri Taçlı Turna’nın nesli tehlikede. Bu kuş türü, Uganda’nın bayrağında ve armasında yer alırken, ülkenin tüm ulusal spor takımları da adını bu kuştan alıyor. Gri Taçlı Turna kuşunun popülasyonu giderek azalmakta, Uganda Yaban Hayatı Otoritesi (UWA), nesli tehlike altına giren bu tür için harekete geçti.
Gri Taçlı Turna, Uganda’da kültürel bir öneme sahip. Buganda halkının geleneksel inancına göre bu kuş zenginliğin, iyi şansın ve uzun ömrün sembolü olarak kabul ediliyor. Eğer bir turna öldürülürse, halk katilin evine gidip nöbetleşerek yas tutar ve ağıt yakardı. Ancak bu geleneksel saygı, bugün tehlike altındaki bu kuş türünü korumak için yeterli olmadı.
Nature Uganda’nın kıdemli doğa korumacısı Jimmy Muheebwa, “Gri Taçlı turna, bir zamanlar epey saygı görüyordu. Şimdi ise avcıların ve çiftçilerin hedefi oldu.” diyerek, kuşların korunmasına yönelik daha fazla önlem alınmazsa türün yok olma riskiyle karşı karşıya kalacağını belirtiyor.
Çiftçiler, turnaları zehirliyor
Gri Taçlı turna, Uganda’da koruma altına alınmış bir tür. Ülke yasalarına göre, bu kuşu öldürenlere ömür boyu hapis cezası veya 20 milyar Uganda Şilini (yaklaşık 5 milyon Amerikan doları) para cezası veriliyor. Yine de, Batı Uganda’daki çiftçiler, turnaların tarım ürünlerine zarar verdiğini söyleyerek bu kuşları öldürmeye devam ediyor.
Mbarara’daki bir çiftçi, turnaların tarlalarına baskın düzenleyip ürünlerini yediklerini, bu yüzden onları kovalayarak çok fazla zaman harcadığını belirtiyor. Çiftçiler, turnaları uzaklaştırmak için korkuluklar yerine zehir kullanıyorlar. Ancak çevreciler, zehir yerine daha güvenli yöntemlerin kullanılmasını tavsiye ediyor.
Uganda’daki taçlı turna popülasyonu, son yıllarda büyük bir düşüş gösterdi. 1970’lerde Uganda’da 100.000’den fazla tepeli turna bulunurken, günümüzde bu sayı sadece 10.000 civarına düştü. Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN), 2012 yılında taçlı turnayı, tehlike altındaki kuş türlerinin bulunduğu kırmızı listesine almıştı.
Tepeli turnalar, Uganda ve çevre ülkelerde çoğunlukla sulak alanlarda yaşarlar. Artan insan nüfusu ve tarıma olan talebin yükselmesi, bu kuşların yuvalayabilecekleri alanların azalmasına yol açtı. Çiftçiler, sulak alanları tarıma açarak, turnaların yaşam alanlarını yok ediyorlar. Bunun sonucunda turnaların sayısı hızla azalıyor.
Uganda’da yapılan araştırmalar, turnaların sayısındaki düşüşün bu kuşların yaşam alanlarının tahrip edilmesi ve avlanılmasından kaynaklı olduğunu belirtiyor. Bazı insanlar, turnaların vücut parçalarının zenginlik ve şans getireceği inancıyla bu kuşları öldürüyorlar.
Taçlı turnalar, yalnızca bir kez çiftleşen tek eşli kuşlardır. Bu da, bir partnerin öldürülmesi veya esir alınması durumunda, yeni bir eş bulmalarını neredeyse imkansız hale getiriyor. Nature Uganda’dan Sarah Kugonza, turnaların karşılaştığı tehditlerin yalnızca çiftçilerle sınırlı olmadığını belirtiyor. Ayrıca, sulak alanların korunmaması durumunda, yavrularının yırtıcı kuşlar tarafından yakalanma riski artıyor. Çiftçiler tarafından kullanılan tarım kimyasalları da, turnaların ölümüne yol açan diğer bir faktör.
Tepeli turnalar, doğal yaşam alanlarından uzaklaştırıldıkça, çiftleşme ve üreme başarıları da azalıyor. Çiftçilerin, tarım alanlarındaki ekinlere zarar veren kuşları öldürmek yerine, onları korkuluklarla uzaklaştırmaları gerektiği konusunda bilgilendirme çalışmalarına hız verildi.
Uganda hükümeti, sulak alanların korunması için yeni adımlar atmayı planlıyor. Cumhurbaşkanı Yoweri Museveni, Batı Uganda’daki sulak alan işgalcilerini bölgeden çıkarmak için harekete geçmeyi planlıyor. 2025 yılı, Uganda’da sulak alan koruma yılı olarak ilan edilecek.
Uluslararası Turna Vakfı (ICF), turnaların üreme alanlarının korunmasına yönelik çalışmalarına devam ediyor. Bu çalışmalar, turnaların sayısını arttırmak için büyük önem taşıyor. Nature Uganda’nın Jimmy Muheebwa, turna popülasyonunun “çok düşük” olduğunu ve durumun hala tehlikeli arz ettiğini vurguladı.
Uganda Yaban Hayatı Otoritesi (UWA) ise turnaların zehirlenmesinin önüne geçmek için hukuki önlemler alacaklarını duyurdu. UWA, turnalara zarar verenleri tespit edip, cezai işlem başlatacağını açıkladı.
Gri Taçlı turnaların korunması için yapılan bu çalışmalar, Uganda’da bu kuş türünün geleceği açısından hayati önem taşıyor. Hem yerel halkın hem de hükümetin bu kuşların korunmasına yönelik adımlar atması, türün yok olmasını engellemek için gerekli görünüyor.