Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Alanı (AfCFTA) resmen 2021 yılının Ocak ayında ticareti başlattığından bu yana beş yılı geride bırakmasına rağmen, kıtadaki serbest ticaret hedefi hâlâ tam olarak hayata geçemedi. Uzmanlar, ilerlemenin yavaş olmasının arkasında uygulamada yaşanan eşitsizlikler, gümrük tarifesi dışı engeller, zayıf altyapı ve ulusal politika uyumunda kararlılık eksikliğinin bulunduğunu belirtiyor.
Buna rağmen AfCFTA’ya üye ülke sayısı 49’a ulaşmış durumda. 2022’de kıta içi para transferlerini kolaylaştıracak Pan-African Payment and Settlement System (kıta içi ödeme ve takas sistemi) hayata geçirildi ve bu da bölgesel ticaretin teknik altyapısı için önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. Ülkeler ayrıca mallar ve hizmetler için tarifelerini ve taahhütlerini sundu; bu da ticaret için gerekli zemini hazırlıyor.
ALTYAPI HÂLÂ EN BÜYÜK ENGEL
Uzmanlar, kıta içi ulaştırma ve lojistik altyapısının yetersizliğinin AfCFTA’nın başarılı olmasının önündeki en önemli engel olduğunu vurguluyor. Afrika’da yollar, demiryolları ve liman bağlantıları hâlâ yeterince gelişmemiş durumda; bu da mal ve hizmetlerin serbest dolaşımını zorlaştırıyor. Bazı durumlarda, Afrika içindeki ticaretin maliyeti, ürünlerin değerinin yüzde 30–40’ına ulaşabiliyor.
Bir diğer sıkıntı da ülkelerin altyapı eksikliklerini kapatacak mali kaynak bulamaması. Afrika Kalkınma Bankası’na göre kıtada yıllık 70–110 milyar dolar arasında bir altyapı açığı bulunuyor. Bu rakam, ticaretin hızla büyümesi için gerekli yatırımların önünde büyük bir engel teşkil ediyor.
UYGULAMADA YAVAŞLIK VE BELİRSİZLİK SÜRÜYOR
AfCFTA’nın ticari hedeflerinden biri, tarifelerin yüzde 90’ını kaldırmak. Ancak bu hedefin 2034 yılına kadar gerçekleşmesi bekleniyor ve bunun için kapsamlı ulusal yasaların uyum sürecinin tamamlanması gerekiyor. Ülkelerin çoğu hâlâ anlaşmayı kendi iç hukuk sistemlerine tam olarak adapte edemedi. Gümrük kuralları ile “menşe kuralları” gibi teknik düzenlemeler, özellikle otomotiv ve tekstil gibi hassas sektörlerde hâlâ çözülmeyi bekliyor.
Ayrıca ticarette pratik engeller de devam ediyor. Gümrük tarifesi dışı engeller, aşırı belge zorunlulukları, keyfi sınır ücretleri ve standart farklılıkları gibi sorunlar, serbest ticaretin önünde ciddi birer zorluk oluşturuyor. Örneğin bir Kenya–Gana ticaretinin Singapur ve Dubai üzerinden geçmesi gerektiği ve bu sürecin altı ay sürdüğü rapor edildi.
“YAPISAL REFORM ŞART”
Afrika’daki ekonomik gelişmişlik farklılıkları ve dış ülkelerle yapılan serbest ticaret anlaşmaları da kıta içi entegrasyonu sekteye uğratıyor. Bazı ülkeler, iç pazarlarını açmaktan çekiniyor veya üçüncü ülkelerle ilişkileri AfCFTA önceliğinin önüne koyuyor. Ayrıca kıtadaki üretim kapasitesi ve ekonomik çeşitlilik eksikliği, ticaret hacminin genişlemesini engelliyor.
Uzmanlara göre AfCFTA’nın potansiyelini tam anlamıyla ortaya koyabilmesi için yalnızca tariffelerin kaldırılması yeterli değil; altyapı yatırımlarının artırılması, lojistik ve finansal sistemlerin güçlendirilmesi, gümrük kolaylaştırıcı önlemlerin hayata geçirilmesi ve ticaretin finansmanına daha fazla kaynak ayrılması gerekiyor.