Zambiya Cumhurbaşkanı Hakainde Hichilema, seçimlere dokuz ay kala artan toplumsal öfke ve ekonomik sıkıntıların gölgesinde sert eleştirilerle karşı karşıya. Son haftalarda yükselen huzursuzluk, Copperbelt bölgesindeki bir mitingde başkanın taşlı saldırıya uğramasıyla daha görünür hâle geldi. Hichilema’nın konuşması, atılan taşlar nedeniyle yarıda kaldı ve güvenlik ekipleri tarafından hızla alandan çıkarıldı. Olay, ülkede hem şaşkınlık hem de endişe yarattı.
18 aylık aranın ardından düzenlediği basın toplantısında konuşan Hichilema, ekonomideki iyileşme adımlarını anlatarak eleştirilere yanıt verdi ve halktan sabır istedi. “Bu nefret düzeyi şaşırtıcı. Birbirimizi sevmeliyiz,” dedi. Ancak hayat pahalılığıyla mücadele eden birçok Zambiyalı, bu çağrıya mesafeli yaklaştı.
CHINGOLA’DAKİ TAŞLI PROTESTONUN PERDE ARKASI
8 Kasım’da Chingola’da düzenlenecek konuşma, kalabalığın saldırısı nedeniyle iptal edildi. Hichilema’nın, yangında yok olan yerel pazarın yeniden inşası için 450 bin dolar getirdiği açıklanmıştı. Buna rağmen kalabalık öfkeli bir protestoya dönüştü. Polis, olayların yağmaya karışan “kontrolsüz gruplar” tarafından çıkarıldığını bildirdi ve 27 kişi şiddet ve kundaklama suçlamalarıyla gözaltına alındı.
Cumhurbaşkanı ise saldırının ardında, hükümetin sıkılaştırdığı denetimlerden rahatsız olan kayıt dışı madencilerin bulunduğunu savundu: “Her türlü zorbalığa karşı duracağız.”
EKONOMİDE İYİLEŞME VAR AMA HALK HÂLÂ ZORDA
Hichilema, 2021 seçimlerinde “Bally will fix it” sloganıyla büyük umut yaratarak iktidara gelmişti. O dönemde ülke borç içinde, enflasyon yüzde 25’e yaklaşmış ve sık sık elektrik kesintileri yaşanıyordu. Hükümetin dış borcu yeniden yapılandırması, mali disiplinin sağlanması ve kredi notunun iyileşmesi önemli adımlar olarak görülüyor. Enflasyon yüzde 12’nin altına geriledi; kwacha ise değer kazanıyor.
Ancak ekonomistler, bu gelişmelerin halkın günlük yaşamına henüz yansımadığını vurguluyor. Ekonomist Trevor Hambayi, “Enerji krizi, işsizlik ve yüksek yaşam maliyeti halkı doğrudan etkiliyor. Sokaktaki Zambiyalıya bunlar dokunuyor,” değerlendirmesini yaptı.
Lusaka’daki Jesuit Centre for Theological Reflection’ın raporuna göre birçok aile, temel gıdaya dahi zor erişiyor ve öğün atlamak zorunda kalıyor.
ENERJİ KRİZİ HÜKÜMETİ ZORLUYOR
Hichilema, hidroelektriğe bağımlı ülkenin kuraklık nedeniyle ağır bir enerji krizi yaşadığını kabul etti. “Üretim kapasitemiz neredeyse sıfırlandı. Bu bir uyarıydı; artık uyandık,” dedi. Hükümetin güneş ve termal enerji yatırımlarına hız vereceğini açıkladı.
DEMOKRASİ VE YASALAR ÜZERİNE ELEŞTİRİLER YOĞUNLAŞIYOR
Muhalefet ve bazı akademisyenler, Hichilema’nın muhalefette savunduğu demokratik değerleri iktidarda geriye ittiğini düşünüyor. Akademisyen Sishuwa Sishuwa, “Kendisinin eleştirdiği yasaları şimdi muhaliflere karşı kullanıyor” diyerek ifade özgürlüğünün baskı altına alındığını iddia etti.
Hükümetin gündeme getirdiği anayasal değişiklikler de tepki çekiyor. Plan, milletvekili sayısının artırılmasını öngörüyor. Hichilema bunun kaynakların eşit dağılımı için gerekli olduğunu savunurken, muhalefet bu adımın seçimlere çok az zaman kala yapılmasını eleştiriyor. Bazı gruplar protesto amaçlı ulusal dua çağrısı yaparken, Cumhurbaşkanı “İtiraz etmek isteyen hukuk yoluna başvurabilir” diyerek süreci savundu.
SEÇİMLERE DOĞRU HALKIN SABRI TÜKENİYOR
Hem ekonomik sorunlar hem de siyasi gerilim, Zambiya’yı 2026 seçimleri öncesi hassas bir noktaya taşıyor. Hichilema reformların zaman istediğini vurgulasa da, Chingola’daki taşlı saldırı toplumdaki sabırsızlığın en net göstergeleri arasında görülüyor.