Sahra Altı Afrika’nın bakır zengini ülkesi Zambiya, 28 yıl aradan sonra ilk kez bir Çin başbakanını ağırlamaya hazırlanıyor. Çin Başbakanı Li Qiang’ın bugün Lusaka’ya yapacağı ziyaret, ülkenin 13,4 milyar dolarlık borç yapılandırmasının ardından Batı ile Çin arasında hızla büyüyen nüfuz rekabetinin tam ortasında gerçekleşiyor. Peki Zambiya’yı kim, neden, ne zaman ve hangi amaçla ziyaret ediyor? Yanıtı, küresel yatırım rekabetinin Afrika’daki en kritik cephelerinden birinde saklı.
Li Qiang’ın Lusaka’ya gelişi, Çin’in Afrika’da ekonomik etkisini derinleştirme stratejisinin yeni bir adımı olarak görülüyor. Zambiya, Çin Devlet Başkanı Şi Jinping’in öncülüğünü yaptığı Kuşak ve Yol Girişimi’nin örnek ülkelerinden biri konumunda. Pekin, ülkenin yeniden büyüme sürecine girdiği bu dönemde hem emtialara erişimini güvence altına almak hem de Çinli ihracatçılar için daha geniş pazarlara ulaşmak istiyor.
Çin, Zambiya’nın 5,7 milyar dolarlık borcuyla en büyük resmi alacaklısı. Pekin yönetimi, son yıllarda Afrika ülkelerinin mali krizlerden “Çin desteğiyle” nasıl çıkabileceğini göstermek istediğini sıkça vurguluyor. Li Qiang, ziyaret öncesi Moskova’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir araya geldi. Görüşme, Pekin’in küresel jeopolitik dengelerde Afrika yatırımlarını daha geniş bir stratejinin parçası olarak değerlendiriliyor.
YENİ REKABET
Zambiya’nın borcunun sürdürülebilir bir ödeme planına bağlanması, özellikle Avrupa Birliği ve ABD’nin ülkede daha fazla görünür olmak için adımlar attığı bir dönemde yaşanıyor. Çin’in bu ziyareti, Batı’nın “alternatif yatırım ortağı” olarak öne çıkmaya çalıştığı bir süreçte gerçekleşiyor. Çin-Küresel Güney Projesi’nin kurucu ortağı Eric Olander, Pekin’in bu hamlesini şöyle değerlendirdi:
“Li, hem Devlet Başkanı’nın hem de Çinli madencilik şirketlerinin desteğe ihtiyaç duyduğu stratejik açıdan hayati bir ülkede Çin’in varlığını güçlendirecek.”
Olander ayrıca, Şubat ayında Çinli bir tesiste meydana gelen asit sızıntısıyla Kafue Nehri’ne 5o bin metreküp kirli su dökülmesinin seçimlerde önemli bir konu haline geldiğini hatırlattı. Bu olay, hem Çinli şirketler hem de Zambiya hükümeti için kamuoyu baskısını artırmış durumda.
LOBİTO’YA KARŞI TAZARA
Afrika’da altyapı rekabeti de giderek hızlanıyor. Çin, ABD ve AB destekli Lobito Koridoruna karşı bir hamle olarak görülen Tazara Demiryolu’nun kapsamlı şekilde yenilenmesini bu yıl onayladı. 1970’lerde Çin tarafından finanse edilen hat, Tanzanya’dan Zambiya’nın bakır yataklarına uzanan stratejik bir geçiş sağlıyor. Batı’nın ise Angola ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti üzerinden alternatif bir güzergâh kurması, bölgeyi küresel güçlerin altyapı rekabetinin merkezine yerleştirdi.
Olander, borç meselesine ilişkin olarak da “Borç sorunu büyük ölçüde çözülmüş görünüyor” değerlendirmesinde bulundu.
”BU ZİYARET ONLARCA ANLAŞMANIN KAPISINI AÇACAK”
Çin’in Zambiya Büyükelçisi Han Jing, ziyaretin kapsamına ilişkin yaptığı açıklamada, birçok yeni iş birliği belgesinin imzalanacağını söyledi. Büyükelçi, Çin yatırımlarının etkisini:
“Çin yardımlarının ve yatırımlarının etkisi, Zambiya’nın ekonomik dönüşümü ve sosyal ilerlemesi için güçlü bir itici güç olarak ülke genelinde hissediliyor.”
Han, Lusaka’yı Çin’in “teknolojik ve ekonomik ivmesinden yararlanarak kapasite oluşturmak ve daha fazla dayanıklılık geliştirmeye” çağırdı.
ZAMBİYA KREDİ DEĞİL YATIRIM PEŞİNDE
COVID-19 salgını döneminde Afrika ülkelerinin ağır borçlanmaya gitmesi, geri ödeme kapasitelerini zayıflattı. Zambiya da bu süreçten en çok etkilenen ülkelerden biri oldu. Bu nedenle hükümet, artık daha fazla kredi yerine doğrudan yatırım çekmeye odaklanıyor.
Analistler, Zambiya’nın üç buçuk yıl süren borç yapılandırmasının uzamasını, “çok sayıda Çinli alacaklı bulunmasına ve sürecin koordinasyonunun zor olmasına” bağlıyor.
Verilere göre Çinli şirketler son 20 yılda Zambiya’ya yaklaşık 6 milyar dolar yatırım yaptı. Bu yatırımların neredeyse tamamı metal ve madencilik sektörüne yöneldi. Fakat şimdi Çinli şirketler yalnız değil; Avrupa ve ABD firmaları da sahada. Bu ayın başlarında Avrupa Birliği’nin uluslararası iş birliğinden sorumlu en üst düzey yetkilisi, Lobito Koridoru çevresinde ulaşım, enerji, tarım ve kritik madenlere yönelik yeni yatırımları duyurmak üzere Lusaka’yı ziyaret etti.
ABD’nin Zambiya’ya ilgisi yalnızca kurumsal değil. Zambiya Devlet Başkanı Hakainde Hichilema, sosyal medya platformu X üzerinden yaptığı paylaşımda, Donald Trump Jr.’ın Pazar günü kendisiyle bir araya geldiğini duyurdu. Bu ziyaret, Washington’un da ülkedeki yatırım rekabetini yakından takip ettiğini gösteriyor.
EKONOMİK BEKLENTİLER
Dünya Bankası, Zambiya ekonomisinin gelecek yıl %6,5 büyümesini bekliyor. Bu oran, 20 yıllık ortalama olan %5’lik büyümenin üstünde olsa da yatırım ihtiyacının yüksek olduğu bir dönemde ülkenin karşı karşıya olduğu zorlukları tamamen ortadan kaldırmıyor.
Zambiya, özellikle madencilik, altyapı ve üretim kapasitesinin yenilenmesi için büyük sermayeye ihtiyaç duyuyor. Çin ise traktör, elektrikli ekipman ve inşaat makinesi ihracatını artırarak bu açığı doldurmayı planlıyor.
Kaynak: Ajanslar