Lagos’un hareketli bir gıda pazarında, bir müşteri emaye bir kaseye doldurulmuş pirinci işaret ediyor:
“Bir derica ne kadar?” diye soruyor. Satıcı Christopher Onyekwere, pirinci bir konserve kutusuna dolduruyor ve yerli ile ithal pirincin fiyatlarını sıralıyor.
Aslında bu kutu, bir zamanlar 400 gramlık domates salçası içeriyordu. Ancak yoğun kullanım, üzerindeki yazıları silmiş. Lagos’taki Idi Alba pazarında pirinç, kavun çekirdeği ve börülce satmak için kullanılan kutuların çoğu aynı durumda. “Derica”, Lagos’un yanı sıra Port Harcourt gibi güney şehirlerinde ve Enugu gibi doğu şehirlerinde pazarlarda kullanılan bir ölçü birimi. Peki bu ismin kökeni nereden geliyor? 21 yaşındaki Onyekwere omuz silkip, “Bilmiyorum” diyor.
Yakındaki bir sokakta, daha yaşlı bir satıcı olan 49 yaşındaki Henry Njoku gülümseyerek cevap veriyor:
“Konuştuğun satıcı kaç yaşında? Yanlış kişiye sormuşsun. De Rica’nın ne kadar popüler olduğunu hatırlayamayacak kadar gençtir.” diyor.
NİJERYA’DA BİR ZAMANLAR HER YERDE BULUNAN SALÇA KUTULARI
Njoku, gençliğinde Imo Eyaleti’nden Lagos’a taşınıp bakkal dükkânı açtığında, 1980’lerde pazarcılar çoktan derica’yı ölçü birimi olarak kullanıyordu. O dönemde De Rica o kadar yaygındı ki, insanlar marka ismini hangi marka olursa olsun domates salçası anlamında kullanıyordu.
Nijeryalı yemek yazarı Yemisi Aribisala, 1970’ler ve 80’lerde büyürken büyüklerinin bu markayı sürekli kullandığını hatırlıyor. “De Rica her yerdeydi. O dönemde herkes en iyi konserve domatesin bu olduğunu düşünürdü” diyor.
Boş kutular çok yaygın olduğu için, gıda satıcıları onları ölçü kabı olarak kullanmaya başladı. Her bir dolum “bir derica” anlamına geliyordu. Aribisala, “Biz çok şey geri dönüştürürüz. Bu yüzden o kutuların ölçü kabına dönüşmesi mantıklı” diye ekliyor.
Başka ürünlerden türeyen ölçü birimleri de var. Blue Band margarin kapları bir “butter”, 50 sigaralık kutular ise bir “cigarette cup” ölçüsü olarak kullanılıyor.
Aribisala, 2017’de yayımlanan Longthroat Memoirs adlı kitabında, bu ölçü birimlerini yemek kitabında ons ve pound’a çevirmekte yaşadığı zorlukları anlatıyor. Ancak pazarcıların neden bunları tercih ettiğini anladığını da belirtiyor:
“İyi teraziler pahalı, boş kutular ise bedava.”
ARTIK HERHANGİ BİR KONSERVEDEN FARKI YOK
Bugün derica ölçüsü hâlâ kullanılsa da, satıcılar genellikle farklı markalara ait kutuları tercih ediyor. Njoku, Lagos’taki tezgâhında ürün yığınlarının üzerindeki kutuları göstererek, “Hiçbiri De Rica değil. Artık bu pazarda De Rica kutusu bulamıyoruz” diyor.
2017’de Nijerya hükümeti, yerli üretimi artırmak için domates ürünlerinin ithalatını yasakladı. Ancak yüksek üretim maliyetleri nedeniyle, De Rica da dahil olmak üzere çoğu yerli üretici salçalarını teneke kutu yerine plastik paketlerde satmaya başladı. Bu durum, ikonik kutuların ortadan kaybolmasına yol açtı.
Mushin pazarında dükkânı olan Agatha Okonkwo, “Hükümet yasakladı” diyor. Ona göre De Rica, bir zamanlar lider domates salçası markasıydı. “Bir dönem insanlar domates salçası demek yerine De Rica derdik” diye ekliyor. Annesinin 1960’larda bu markayla yemek pişirdiğini hatırladığını söylüyor. “O zaman herkes kullanıyordu. O dönem bitti.”
De Rica’nın kökleri, 1912’de İtalya’nın Emilia-Romagna bölgesinde kurulan küçük bir domates işleme fabrikasına uzanıyor. Markanın ne zaman Nijerya’ya girdiği net değil. Ancak tüketiciler, 1960’lardan itibaren hatırladıklarını söylüyor.
Bugün Okonkwo’nun dükkânındaki karton kutular, 60 gramlık küçük domates salçası paketleriyle dolu. Çoğu Sonia “en ucuzu” ve Gino “en popüleri” ve De Rica ile aynı fiyata satılıyor. “Rekabet çok fazla,” diyor. “Artık De Rica’nın konserve ürününü beş yıldır görmedim. Bugün sadece bu paketlerde bulabilirsiniz.”
MARKAYA SADAKAT
Yine de De Rica’nın hâlâ sadık hayranları var. Abuja’daki lüks Wells Carlton Hotel’de çalışan 31 yaşındaki yardımcı şef Victor Moses, jollof pilavıyla ünlü. Pilavına lezzet veren sırrın biri pirinci hafifçe yakması, diğeri ise De Rica kullanması. Moses:
“Yemeğe hardal gibi zengin bir tat katıyor. Ayrıca pilava güzel bir kırmızı renk veriyor” diyor.
Nijeryalıların markaya olan bağlılığı, De Rica’nın Avrupa’da da yeniden popülerleşmesini sağladı. Hollandalı ithalat şirketi Unidex’ten Tim Szejnoga, “Nijeryalılar marka konusunda çok sadık. Hayatları boyunca tek markaya bağlı kalabiliyorlar.” diye açıklıyor.
400 gramlık konserve kutuları artık Nijerya’da bulunmasa da, Lagos pazarlarında derica adıyla hâlâ yaşıyor. Her pirinç, baklagil veya tohum ölçüsünde, De Rica’nın mirası devam ediyor.
Kaynak: Al Jazeera