Gana, her yıl milyarlarca dolarını kaçak altın ticareti nedeniyle kaybediyor. Bu durum özellikle ülkedeki kayıt dışı madencilik faaliyetlerinden kaynaklanıyor. Kaçak altının büyük bölümü ise Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) gidiyor. Bu bilgilere, İsviçre merkezli sivil toplum kuruluşu Swissaid’in hazırladığı detaylı bir raporda yer verildi.
Rapora göre, Gana’nın beş yıllık dönemde beyan ettiği altın ihracatı ile ticaret ortaklarının ithalat verileri arasında 229 tonluk büyük bir fark var. Bu fark, yaklaşık 11,4 milyar dolarlık bir kayba eşti geliyor. Kaçak altının en sık ulaştığı nokta ise Dubai.
KOMŞU ÜLKELER ÜZERİNDEN DUBAİ’YE ULAŞIYOR
Swissaid raporunda, kaçak altının büyük kısmının önce komşu ülkelere, özellikle Togo’ya sokulduğu belirtildi. Daha sonra ise ticari uçuşlar yoluyla Dubai’ye girişi yapılıyor. Bazı durumlarda altın, Burkina Faso üzerinden Mali’ye de gönderiliyor.
Konrad Adenauer Vakfı’ndan Ulf Laessing, “Gerçek kaçak miktarı açıklanandan çok daha fazla olabilir” dedi. Laessing’e göre, birçok kaçakçı altını ticari uçaklarla el bagajı olarak taşıyor. Dubai’de ise bu şekilde taşınan altının beyan edilmesi zorunlu değil. Bu durum, büyük miktarda altının denetimsiz şekilde ülkeye girişine yol açıyor.
VERGİ POLİTİKASI TERS ETKİ YARATTI
Gana hükümeti, kayıt dışı madenciliği kontrol altına almak için 2019’da küçük ölçekli altın ihracatına %3 stopaj vergisi getirdi. Ancak bu adım beklenenin aksine resmi ihracatın düşmesine neden oldu. Madenciler vergiden kaçmak için kaçakçılığı tercih etti.
2022’de vergi oranı %1,5’e düşürüldü. Bu sayede ihracatta bir miktar toparlanma görüldü. 2024’ün Mart ayında ise Maliye Bakanı vergiyi tamamen kaldırdı. Bu kararın ardından resmi ihracatta artış yaşandığı açıklandı.
Ancak tüm bu adımlara rağmen, büyük miktarda altın hâlâ kayıt dışı kalıyor. Swissaid’e göre sadece 2023 yılında 34 ton altın kayıt dışı yollarla ülke değiştirdi. Bu miktar, ülkenin küçük ölçekli üretiminin yarısına denk geliyor.
DENETİM EKSİKLİĞİ VE YAVAŞ REFORMLAR
Gana Madenler Komisyonu’ndan üst düzey bir yetkili, rapordaki bulguların “bilinen bir gerçek” olduğunu kabul etti. Ancak Maliye Bakanlığı’ndan konuyla ilgili resmi bir açıklama gelmedi.
Gana geçen yıl altın ihracatından 11,6 milyar dolar kazandı. Hükümet, altın ticaretini daha şeffaf ve merkezi hale getirmek için çeşitli reformlara yöneldi. Yeni düzenlemeler arasında ruhsat süreçlerinin sıkılaştırılması ve izleme sistemlerinin geliştirilmesi de yer alıyor.
Yine de uzmanlar, ilerlemenin yavaş olduğunu düşünüyor. Gana merkezli düşünce kuruluşu Imani Center’dan Bright Simons, “Mevcut hükümet, geçmişte göz ardı edilen sorunlara eğildi. Ama reformların hızı hâlâ yetersiz” dedi.
SORUN GANA’YLA SINIRLI DEĞİL
Altın kaçakçılığı, sadece Gana’nın değil, birçok Afrika ülkesinin sorunu. Kıta genelinde altın ihracatıyla ithalat rakamları arasında ciddi farklar yaşanıyor. BAE, bu ticaretin başlıca merkezlerinden biri.
Dubai, son yıllarda gümrük denetimlerini artırdı ve kayıt sistemi getirdi. Ancak bu adımlar kaçakçılığı durdurmakta yetersiz kaldı.
Birleşmiş Milletler’in Mayıs ayında yayımladığı rapora göre, Sahra Altı Afrika’da 10 milyondan fazla insan küçük ölçekli madencilikle geçimini sağlıyor. Ancak sektörün kayıt dışı yapısı, suç şebekeleri ve silahlı gruplar tarafından da istismar ediliyor. Bu durum hem çatışmaları körüklüyor hem de devletlerin gelir kaybına yol açıyor.
Uzmanlara göre, Gana’nın hem geçim kaynaklarını koruyup hem de kaçakçılığı önlemesi için daha güçlü yönetim, bölgesel iş birliği ve uluslararası denetim şart.