Orta Afrika’nın tropikal ormanlarında binlerce yıldır yaşam süren Pigme toplulukları, kültürel miraslarını kuşaktan kuşağa aktarmaya devam ediyor. Bu halkların en dikkat çekici geleneklerinden biri ise flüt kullanımı. Kamerun’un doğusundaki Lomie bölgesinde yaşayan Baka Pigme halkı, geleneksel flütlerini sadece müzik yapmak için değil, aynı zamanda iletişim kurmak ve şifa aracı olarak da kullanıyor.
Geleneksel Pigme flütü, sözlü kültürün taşıyıcısı olmanın yanı sıra, doğayla kurulan ilişkinin bir yansıması ve toplumsal bağı güçlendiren önemli bir unsur olarak öne çıkıyor. Baka Pigme halkı için flüt, bir müzik aletinden öte anlamlar taşıyor; iletişim, ruhsal bağ ve tedavi aracı olarak kabul ediliyor.
DOĞAL MALZEMELERLE, EL İŞÇİLİĞİYLE
Pigme flütleri tamamen doğal malzemelerle ve el işçiliğiyle üretiliyor. Genellikle bambu, kamış ya da ormanda kolayca bulunabilen hafif odunsu bitkiler tercih ediliyor. Flütün şekillendirilmesinde keskin aletler kullanılırken, parçalar doğal liflerle bağlanıyor; reçine ya da bitkisel yapıştırıcılarla sabitleniyor. Her flüt, yapımcısının ruh hali ve çalınacağı törensel bağlam dikkate alınarak şekillendiriliyor. Bu yönüyle flütler hem işlevsel hem de kişisel anlamlar taşıyor.
“BU BİZİM TELEFONUMUZ”
Kamerunlu flüt sanatçısı Abadona Adibime, flütün Pigme halkı için taşıdığı çok yönlü anlamlara dikkat çekti. Flütün sadece bir müzik aleti değil, aynı zamanda bir iletişim aracı olduğunu vurgulayan Adibime, “Bu bizim telefonumuz. Birini çağırmak, nerede olduğunu sormak ya da anlaşıldığını göstermek için flüt çalarız.” dedi.
Her Pigme klanının kendine özgü melodik kodları bulunuyor. Bu kodlar sayesinde topluluk üyeleri, orman içerisinde sesli iletişim kurabiliyor.
Törensel ve terapötik bir enstrümanFlüt, yalnızca haberleşme değil, aynı zamanda ruhani ve şifasal amaçlarla da kullanılıyor. “Djengi” adı verilen orman ruhuna adanan törensel ayinlerde ve geleneksel tedavi seanslarında, flüt özel anlamlar taşıyor. Adibime, “Tedavi sırasında flüt adeta bir terapiye dönüşür. Flütü kutsal toprağın üzerine bırakırız, geri geldiğimizde tınısı değişmiştir. Bu yeni tını, hastayı iyileştirir.” ifadelerini kullandı.
SAYGI GEREKTİREN BİR GELENEK
Pigme kültüründe flüt çalmak, dikkat ve saygı gerektiren bir eylem olarak görülüyor. Özellikle topluluk dışındaki alanlarda çalınmadan önce izin alınması gerektiğini belirten Adibime, “Her yerde çalınmaz. Önce sorarız: Çalabilir miyim? Tıpkı ateşi yakmadan ya da ağacı kesmeden önce izin istemek gibi.” dedi.
Flütün sadece bir enstrüman değil, aynı zamanda geçmişle kurulan kadim bir bağ olduğunu dile getiren Adibime, “Tellerden önce insanlar bedenlerini kullanarak müzik yapardı. Ama flüt hep vardı. Afrika’daki en eski enstrümandır flüt, çünkü flüt insandır.” diye konuştu.
PİGME HALKLARI KİMDİR?
Pigme halkları, Afrika kıtasının özellikle Orta Afrika yağmur ormanlarında yaşayan yerli topluluklar arasında yer alıyor. En çok bilinen gruplar arasında Kamerun’da Baka, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kongo’da Aka, Burundi, Ruanda ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ise Twa halkları bulunuyor.
Tarihsel olarak avcı-toplayıcı bir yaşam süren bu halklar, ormanla hem ekonomik hem de ruhsal bir bağ kuruyor. Geleneksel müzik, sözlü anlatı, şifa uygulamaları ve doğayla uyumlu yaşam biçimi, Pigme kültürlerinin temel taşlarını oluşturuyor. Topluluk temelli karar alma, paylaşım ve ritüellere dayalı yaşam anlayışı, bu kültürlerin özgün yapısını korumasına katkı sağlıyor.
Günümüzde Pigme toplulukları, ormansızlaşma, zorunlu yerinden edilme, dışlanma, ayrımcılık ve kültürel asimilasyon gibi ciddi tehditlerle karşı karşıya. Tüm bu baskılara rağmen, Pigme halkları geleneksel bilgeliğini, dilini ve müziğini yaşatmayı sürdürüyor.