Sudan’da 2023 yılının Nisan ayında başlayan iç savaşın ardından evlerine dönmeye başlayan binlerce kişi, başkent Hartum’un harabeye dönmüş sokaklarında yeni bir tehditle karşılaşıyor: patlamamış mühimmat. Hartum’un Amarat bölgesindeki bir ilkokuldan şok içinde çıkan 62 yaşındaki Abdelaziz Ali, iki yıl önce çalıştığı okul binasını kontrol etmeye gelmişti. Ancak döndüğünde bir zamanlar çocuk seslerinin yankılandığı sınıflarda, bir bez yığınının altına gizlenmiş patlamamış bir mermi buldu. “Korkuyorum. Ne yapacağımı bilmiyorum,” diyen Ali, bulunan mühimmatın yaklaşık 40 santimetre uzunluğunda ve zırh delici görünümlü olduğunu söyledi.
SOKAKLAR VE BİNALAR MÜHİMMATLA DOLU
HDK’nin (Hızlı Destek Güçleri) kontrol ettiği binaların geri alınmasının ardından halk yavaş yavaş dönüş yaparken, sokaklarda, evlerde, okullarda ve dükkanlarda mühimmat ve füzeler bulunuyor. Sudanlı ve Birleşmiş Milletler’e bağlı temizleme ekipleri bölgede güvenliği sağlamak için çalışmalar yürütüyor ancak personel ve kaynak yetersizliği nedeniyle ilerleme yavaş. Ali, okul ile yakınındaki bir anaokulu arasındaki toprak yolda başka mühimmatlara da işaret etti. Ezilmiş araçlara saplanmış birkaç füze gözlemlendi. Başka bir binanın bekçisi, bodrumda mühimmat ve insansız hava araçları bulunduğunu, ancak tanksavar füzelerin hâlâ orada olduğunu belirtti.
“TEK BİR PATLAMA HER ŞEYİ YIKABİLİR”
Yerel halk, tek bir mühimmatın patlamasının tüm binaları yerle bir edebileceğinden endişeli. Sudan ordusunun Hartum ve ülkenin büyük bölümünü tekrar kontrol altına almasından bu yana 100 binden fazla kişi geri döndü. Ancak HDK, ülkenin batısındaki geniş alanları elinde tutmaya devam ediyor ve artık kara saldırılarından ziyade İHA’larla altyapıya yönelik saldırılara yönelmiş durumda. Sudan Ulusal Mayın Temizleme Merkezi’ne göre savaş boyunca 12 binden fazla patlayıcı temizlendi. Ancak son zamanlarda geri alınan bölgelerde 5 bin yeni mühimmat daha tespit edildi.
Son haftalarda yaşanan mühimmat patlamalarında en az 16 sivil hayatını kaybederken, onlarca kişi de yaralandı. Gerçek bilanço ise muhtemelen çok daha yüksek. Başkent Hartum’daki mayın temizleme çalışmalarını yöneten Cemal el-Buşra, şu anda sadece beş aktif ekip bulunduğunu ve bu sayı ile etkili bir temizlik yapılmasının mümkün olmadığını söyledi. Merkezin başkanı Tümgeneral Halid Hamdan, kapsamlı bir temizleme ve tarama operasyonuna başlamak için 90 milyon dolarlık bir bütçeye ihtiyaç duyduklarını belirtti. Ekipler, patlamamış mühimmatları elleriyle toplayarak eski bavul ve kutulara veya hafif kamyonların arkasına, metal kenarlara temas etmemesi için toprakla yastıklanmış şekilde yerleştiriyor.
GÖNÜLLÜLER DE DEVREDE
Gönüllü gruplar da temizlik çalışmalarına katılıyor. Omdurman’daki Umbada mahallesinde çalışan bir gönüllü ekip lideri Helow Abdullah, “Sadece bugün 10’dan fazla aktif mühimmatla ilgilendik,” dedi. ABD’nin fon kesintisi nedeniyle Mart ayında kapatılma tehlikesiyle karşı karşıya kalan Birleşmiş Milletler Mayın Temizleme Programı, Kanada’nın devreye girmesiyle faaliyetlerine devam edebildi. Programın Sudan başkanı Sediq Raşid, “Yüzlerce ekibe ihtiyacımız var. Ama elimizde sadece bir avuç insan var,” diyerek personel ve izin alma süreçlerinin çalışmaları zorlaştırdığını ifade etti.
Raşid, “Bu bölgelerin profesyonel ekiplerce kontrol edilmesi gerekiyor, ancak insanlar temizlenmeden dönüyor,” diyerek mevcut durumu “çok endişe verici” olarak nitelendirdi. Temizlik çalışmalarının henüz yüzeysel kaldığını, özellikle Hartum dışındaki yoğun çatışma bölgelerinde büyük eksiklikler olduğunu söyledi. Tuti Adası’ndaki evlerinin enkazını temizlemeye çalışan bir ailenin 16 yaşındaki oğlu Muazar, bir mühimmatın patlaması sonucu sol kolunu kaybetti ve ağır yaralandı. Gencin amcası, patlamaya neden olan mühimmatın 23 mm’lik bir uçaksavar mermisi olduğunu ve iki metrelik bir alanda hasara yol açtığını söyledi. Hartum’un iç savaş sonrası yeniden yaşanabilir hale gelmesi, sadece enkazın kaldırılmasıyla değil, patlamamış tehditlerin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olacak gibi görünüyor.