Çin’in Afrika kıtasında artan liman yatırımları, sadece ekonomik değil, aynı zamanda stratejik ve askeri hedeflerin bir parçası olarak dikkat çekiyor. Çin’in Beş Yıllık Planları, Kuşak ve Yol Girişimi, “Çık” stratejisi ve askeri-sivil füzyon yaklaşımı doğrultusunda Afrika limanlarına yönelik bu büyük ölçekli hamleler, kıtanın jeopolitik yapısını da etkilemeye başladı.
AFRİKA BEŞ YILLIK ÇİN PLANINDA MERKEZİ BİR KONUMDA
Çin’in 2021-2025 yıllarını kapsayan mevcut Beş Yıllık Planı, “altı koridor, altı rota ve birden fazla ülke ve limandan oluşan bir bağlantı çerçevesi” hedefini öne çıkarıyor. Bu bağlantıların üçü doğrudan Afrika kıtasını kapsıyor: Doğu Afrika (Kenya ve Tanzanya), Mısır ve Süveyş bölgesi ile Tunus. Bu durum, Afrika’nın Çin’in küresel hedeflerinde merkezi bir rol oynadığını açıkça ortaya koyuyor. Plan, Çin’in “güçlü bir deniz ülkesi” olma vizyonu üstleniyor.
GÜÇLÜ STRATEJİK DENİZ NOKTALARI
Çin stratejisinde kullanılan resmi olmayan ancak sıkça başvurulan kavramlardan biri olan “ güçlü stratejik deniz noktaları” (haiwai zhanlue zhidian), sadece ticari değil, aynı zamanda askeri potansiyele sahip limanları ifade ediyor.
Çinli firmalar tarafından işletilen bu limanlar, savunma lojistiği için gerekli teknik özellikleri taşıyabiliyor. Bu limanlar, Çin’in sivil ve askeri kapasitesini birleştiren “askeri-sivil füzyon” (junmin ronghe) stratejisine uygun şekilde tasarlanıyor.
ÇIK STRATEJİSİ VE DEVLET DESTEKLİ GENİŞLEME
Afrika’daki liman yatırımları, Çin’in “Çık” (zouchuqu zhanlue) olarak bilinen ve devlet destekli şirketlerin yurtdışında genişlemesini öngören stratejisiyle şekilleniyor.
Özellikle Belt and Road (Kuşak ve Yol) girişimi kapsamında geliştirilen projeler, Afrika’da altyapı eksikliğinin giderilmesi bahanesiyle Çinli firmaların limanlara, demiryollarına ve ticaret yollarına hâkim olmasını sağladı. Bu yatırımlar, büyük devlet sübvansiyonları ve siyasi destekle finanse ediliyor.
ÇİN’E BAĞIMLILIK ARTIYOR
Afrika’daki birçok ülke, dış ticaret ve lojistik altyapı bakımından giderek daha fazla Çin’e bağımlı hale geliyor. Çinli firmalar, hem liman inşaatında hem de bu limanları iç bölgelere bağlayan ulaşım ağlarında lider konumda. Afrika’nın karayla çevrili 16 ülkesini küresel pazarlara bağlayan Çin yapımı projeler, Kuşak ve Yol Girişimi’nin bir parçası olarak sunuluyor. Bu bağımlılık, Afrika ülkelerinin Çin’in küresel çıkarlarını desteklemeye daha yatkın olmasına neden oluyor. Bir Afrika Birliği diplomatı bu durumu şöyle özetliyor: “Afrika’nın Çin ihracat altyapısına bağımlılığı, Çin’e karşı taraf olmaya veya yaptırımları desteklemeye daha az meyilli bir kıta yaratıyor.”
ÇİN’İN ASKERİ KATILIMI GİDEREK ARTIYOR
Afrika’daki limanlar, Çin Halk Kurtuluş Ordusu Donanması (PLA) için giderek daha fazla kullanılabilir hale geliyor. Çin firmalarının dâhil olduğu 78 limandan 36’sı, PLA’nın liman ziyaretlerine veya askeri tatbikatlarına ev sahipliği yaptı. PLA, 2000 yılından bu yana Afrika’da 55 liman ziyareti ve 19 askeri tatbikat gerçekleştirdi. Bu tatbikatlar arasında Tanzanya’daki Dar es Salaam, Nijerya’daki Lagos, Güney Afrika’daki Durban ve Cibuti’deki Doraleh limanları öne çıkıyor.
Bu tatbikatlar, Çin tarafından inşa edilen deniz ve kara üslerinde de gerçekleştirildi. Tanzanya’daki Kigamboni Deniz Üssü, Mapinga Eğitim Merkezi ve Ngerengere Hava Üssü, Etiyopya’daki Awash Arba Savaş Teknik Okulu bu tesisler arasında yer alıyor.
SİVİL GÖRÜNÜMLÜ ASKERİ VARLIK
Çin’in Afrika’daki varlığı sadece doğrudan askeri operasyonlarla sınırlı değil. Çinli şirketler birçok limanda askeri lojistik faaliyetleri yürütüyor. Örneğin, Çin’in devlet işletmesi Hutchison Ports, Mısır Donanması’na ait Abu Qir Deniz Üssü’nde 38 yıllık terminal işletme hakkına sahip.
YENİ ÜS ADAYLARI VE LİMANLARDAKİ PAYLAR
Cibuti’deki Doraleh Limanı Çin’in ilk ve tek resmi denizaşırı askeri üssüne ev sahipliği yaparken, başka limanların da benzer amaçlarla kullanılabileceği yönünde spekülasyonlar bulunuyor. Ancak Çin’in limanlarda sahip olduğu hisse oranı tek başına belirleyici bir faktör değil. Örneğin:
- Kribi, Kamerun: %66 Çin hissesi
- Lekki, Nijerya: %52 Çin hissesi
- Lomé, Togo: %50 Çin hissesi
Bu limanlar, Çin’in Batı Afrika’da deniz gücünü artırma stratejisinin parçası olarak görülüyor.
LİMANLARIN SEÇİMİNDE STRATEJİK VE SİYASİ KRİTERLER
Çin’in liman seçimi sadece fiziksel altyapıya değil, aynı zamanda siyasi faktörlere de dayanıyor. Bu kriterler arasında şunlar yer alıyor:
- Limanın Çin’in One Belt One Road ağına dâhil olup olmaması
- İlgili hükümetlerin Çin ile siyasi ve partiler arası bağları
- Çin’in o ülkedeki doğrudan yatırımları ve varlık düzeyi
- Limanın yerel halk ve kamuoyu üzerindeki etkisi
Fiziksel altyapı açısından ise yanaşma kapasitesi, yakıt ve ikmal tesisleri, ikmal hatları gibi unsurlar ön plana çıkıyor. Ancak tüm limanlar PLA gemilerinin yanaşması için gerekli teknik yeterliliğe sahip değil.
AFRİKA, ÇİN’İN JEOSTRATEJİK SATRANÇ TAHTASI HALİNE GELİYOR
Çin’in Afrika’da geliştirdiği liman stratejisi, klasik altyapı yatırımlarının çok ötesine geçmiş durumda. Bu yatırımlar, Pekin’in küresel güç statüsünü pekiştirme vizyonuyla doğrudan bağlantılı. Limanlar, Çin’in küresel ticaretini kolaylaştırırken, aynı zamanda jeopolitik etki ve gerektiğinde askeri müdahale kapasitesi yaratıyor. Afrika kıtası ise bu genişleme stratejisinin tam merkezinde yer alıyor.
Kaynak: Africa Center